Geopolitieke spanningen, conflicten en handelsverdragen trekken hun wissel op de mondiale economie. Ook in het binnenland heerst onzekerheid. En hoewel de bouwsector bekend staat als ‘laat-cyclisch’ en normaal gesproken niet de eerste sector is die de onzekerheden voelt, bestaat dit onzekere beeld al langer en raakt het de bouw sinds 2019. Desondanks is het onderliggende perspectief voor de bouwsector goed. Er is een grote uitbreidings-, vervangings- en verduurzamingsvraag, zowel van gebouwen, infrastructuur, energiesystemen als waterberging. En om Nederland klimaatadaptief in te richten zijn bouwactiviteiten zelfs onmisbaar. Dit zal echter ook op zo’n manier moeten worden uitgevoerd dat de ecologische waarden niet verder verslechteren en CO2- en stikstofreductie centraal staan.
“Er zal dus vooral bewuster gebouwd moeten worden. Door te investeren in technologie, materiaalgebruik en organisatievormen, zoals ketensamenwerking, kan de sector hierop inspelen en bijdragen aan een toekomstbestendige leefomgeving”, zegt Peter de Bruin, directeur van Rabo Real Estate Finance. Om toekomstbestendig te blijven, moet de sector volgens Rabobank dan ook inzetten op vier transitiepaden; ‘Ruimte, milieu & water’, ‘Circulariteit, grondstoffen & bouwmaterialen’, ‘Technologie & industrialisatie’ en ‘Personeel & organisatie’. De Bruin: “Ondernemen is vooruitzien. Je wilt niet alleen klaar zijn voor de toekomst, maar er ook slim op inspelen en er je voordeel mee doen. Dat vereist aanpassingsvermogen.”
CO2-reductie
Allereerst ligt er een opgave bij ondernemers om hun CO2- en stikstofvoetafdruk verder te verlagen. Steeds meer opdrachtgevers – met name (semi)overheden – vragen bijvoorbeeld om emissieloze uitvoering van het werk. Daarnaast is het belang van natuurbescherming en biodiversiteit de afgelopen decennia sterk gegroeid. De Bruin: “Dit zien we terug in wet- en regelgeving, zoals de Omgevingswet en de Wet natuurbescherming. De recente uitspraak van de Raad van State over intern salderen van stikstof onderstreept dat nieuwbouw niet meer vanzelfsprekend voorrang krijgt. Waar we wel nog kunnen bouwen? Op die vraag lopen de antwoorden uiteen. Waar we ook bouwen: het moet klimaatadaptief en zonder structureel natte voeten.”
Rabobank pleit er daarom voor dat de overheid letterlijk en figuurlijk meer ruimte biedt aan nieuwbouw, met daarbij focus op het beter benutten van bestaande voorraad en locaties. “Denk aan inbreiding, optoppen, functiemenging, splitsen en delen. Nederland zal verder verdichten en meer de hoogte ingaan. Dat vraagt om meer groen en water in die dichtbebouwde omgevingen. Bijvoorbeeld om stedelijke hitte-eilanden te voorkomen”, legt De Bruin uit.
Water
Klimaatadaptieve gebouwen en infrastructuur zijn bovendien essentieel om de gevolgen van hevige regenval en langdurige droogte op te vangen. Innovaties zoals waterdoorlatende bestrating, retentiedaken en geïntegreerde watersystemen helpen om wateroverlast te beperken en water op te slaan voor droge periodes. Dit vraagt om integratie van waterbeheer in ontwerp en uitvoering en dus goede samenwerking in de keten. “Maar er zijn nog twee manieren waarop water bouwmogelijkheden beïnvloedt. Ten eerste de waterkwaliteit. Vanaf 1 januari 2027 bepaalt de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) dat bij onvoldoende oppervlakte- en grondwaterkwaliteit geen grondwerkzaamheden mogen plaatsvinden. In grote delen van Nederland is die kwaliteit nu niet op peil, wat vanaf 2027 grote gevolgen zal hebben voor de bouwmogelijkheden. Daarnaast is er het vraagstuk van drinkwatertekorten. Als het verbruik niet fors daalt, kunnen nieuwbouwprojecten mogelijk niet meer worden aangesloten op het waterleidingnet, en dus niet worden opgeleverd. In België is het opvangen van hemelwater al verplicht. Daar wordt vaak gestuurd op waterretentie. In Nederland is dat nog geen standaard, maar dat moet veranderen. De technieken zijn er. Het probleem is dat water in Nederland veel te goedkoop is”, zegt De Bruin.
Circulariteit
Net zoals er de afgelopen 15 jaar grote stappen zijn gezet in CO2- en stikstofreductie en energielabels wordt circulariteit richting 2040 de norm. Overheidsdoelen voor circulair en biobased bouwen, zijn er al en zullen leiden tot bijpassende regelgeving. Om aansluiting met de markt niet te missen moeten ondernemers hierop voorsorteren. Innovaties op het gebied van materiaalgebruik komen meestal van producenten en toeleveranciers. De uitdaging voor bouwondernemers ligt volgens De Bruin dan ook vooral in de acceptatie en implementatie ervan. “Wees voorbereid op veranderingen in je toeleveringsnetwerk, verdiep je in nieuwe technieken en leid je personeel hierin op, en zoek betrouwbare leveranciers met de juiste certificaten of keurmerken.”
Rabobank wil meer zijn dan alleen een financiële dienstverlener en nadrukkelijk een maatschappelijke rol vervullen als partner van een toekomstgerichte bouwsector. “Wij zijn voortdurend in gesprek met diverse overheids- en brancheorganisaties over de uitdagingen en ontwikkelingen voor ondernemers in deze sector. Via de Circulaire Economie Desk willen wij kennis en netwerken delen over onder andere de circulaire bouweconomie en over specifieke leningen, zoals de Rabo Groenlening en Rabo Impactlening.”
Sowieso veranderen technologische innovaties - van smart design, digitalisering tot prefab - de komende jaren het werken in de bouw fundamenteel. De Bruin: “Wij voorzien dat de definitie van de bouwplaats verandert. Bouwplaatsen worden meer montageplaatsen. Woningen worden steeds vaker in fabrieken gemaakt en ook voor utiliteitsgebouwen en infrawerken groeit het aandeel prefab. De voordelen zijn overtuigend: meer snelheid en veiligheid en minder faalkosten, uitstoot, ongevallen en ziekteverzuim. Bovendien scheelt het enorm in verkeersbewegingen en overlast voor omwonenden. Wat betreft kwaliteit en uitstraling doet prefab niet meer onder voor die van traditioneel op de bouwplaats neergezette gebouwen.”
Via de Circulaire Economie Desk willen wij kennis en netwerken delen over onder andere de circulaire bouweconomie en over specifieke leningen”
Personeel & Organisatie
Ook de ontwikkelingen op het gebied van data en kunstmatige intelligentie (AI) veranderen de bouw ingrijpend. “De inzet van data en AI versnelt het ontwikkel- en bouwproces aanzienlijk. En robotica neemt bouwlieden steeds meer werk uit handen: metselen, frezen, boren, 3D-printen, beton storten, leidingen aanleggen en zelfs inspecties doen. Tegelijkertijd ontstaat er meer behoefte aan installatiespecialisten, bijvoorbeeld voor gebouwbeheersystemen, dataverbindingen en beveiliging.”
Hoewel bouwen mensenwerk blijft, ziet Rabobank hier dus wel een grote transitie. “Wij verwachten dat een flink aantal kleinere bedrijven gaat verdwijnen. Dit komt deels door natuurlijk verloop door de vergrijzing, maar ook doordat kleinere bedrijven niet meer kunnen voldoen aan alle eisen en benodigde investeringen of specialisaties. In 2040 verwachten wij dat de sector door fusies en overnames zo’n 25 procent minder bedrijven telt. Steeds meer bedrijven zullen moeten kiezen of ze als generalist of als specialist willen opereren. Generalisten zijn minder kwetsbaar voor schommelingen in deelmarkten, maar moeten tegelijkertijd groter zijn om in de gekozen deelmarkten volwaardig te kunnen concurreren. Voor gespecialiseerde ketenpartners, zoals installateurs, liggen er grote kansen. Maar altijd geldt: ketensamenwerking is key”, zegt De Bruin.
Diversiteit & inclusie
Ondanks dat prefab en robotisering een deel van het werk over zullen nemen, blijf het aantrekken en behouden van goed personeel een topprioriteit voor de sector. “Daarvoor zijn allerlei mogelijkheden: van stagiairs snel een baan aanbieden en door een buddy laten begeleiden tot het flexibel meebewegen met wensen van nieuwe generaties. Maar wij zien ook een duidelijke rol weggelegd voor meer vrouwen in de sector.” Rabo Real Estate Finance is dan ook trots hoofdsponsor van de Cobouw Bouwvrouw van het Jaar Award en wil daarmee actief bijdragen aan meer diversiteit en inclusie binnen de sector. “Deze award sluit naadloos aan bij Rabobanks bredere diversiteitsprogramma en onze inzet voor het stimuleren van vrouwelijk ondernemerschap. Als thought leader in de bouw- en vastgoedsector geloven wij in een duurzaam bebouwde wereld waarin ruimte is voor verschillende perspectieven. Met initiatieven zoals Code-V ondersteunen we vrouwelijke ondernemers met kennis, netwerken en financiering, en werken we samen met partners aan een toegankelijker en inclusiever ondernemersklimaat in Nederland”, aldus De Bruin.
Dit artikel is gesponsord door Rabobank.
