Michel Baars merkt dat bouwers nog altijd terughoudend reageren op het onderwerp 'circulair bouwen'. “De bouw krijgt vaak het verwijt traditioneel en risicomijdend te zijn. Als het al zo zou zijn, dan verwijt ik ze dat in ieder geval niet. Want we hebben met elkaar een systeem bedacht, waarbij bouwers heel veel risico moeten lopen en in ruil daarvoor aan het einde van het project drie procent rendement mogen maken. Ik zou voor die marge dat risico niet willen lopen. Ik vind het dus helemaal niet gek dat bouwbedrijven in de kern risicomijdend zijn.”
Michel Baars: 'Voor de verwerking van circulaire materialen hoeven bedrijven het gebouwontwerp of de werkwijze helemaal niet aan te passen'
Baars draait het daarom liever om. “De materialen die wij terugwinnen uit urban mining, zoals beton, bitumen en bakstenen, zijn één-op-één vergelijkbaar met lineaire materialen. Voor de verwerking ervan hoeven bedrijven het gebouwontwerp of de werkwijze helemaal niet aan te passen. Op dat punt zie ik dus niet zoveel problemen.”
Michel Baars: 'Mensen die niet van zichzelf de intrinsieke motivatie hebben om iets met circulariteit te doen, weten altijd wel argumenten te vinden waarom het niet kan'
Lastiger wordt het om mensen ervan te overtuigen dat circulaire producten en materialen even goed zijn als lineaire producten. “Mensen die niet van zichzelf de intrinsieke motivatie hebben om hier iets mee te doen, weten altijd wel argumenten te vinden waarom het niet kan. Om die mensen op het circulaire pad te krijgen, hebben we meer overtuigingskracht voor nodig. Laten zien dat het kan en waarom het kan. En producten naar de markt brengen die niet duurder zijn, die men niet hoeft aan te passen en meteen toepasbaar zijn.”
Michel Baars: 'Iedereen in de bouw moet leren om demontabel en modulair te bouwen en te ontwerpen'
“In de eerste plaats zullen overal in het bouwproces veel meer vrijheidsgraden moeten worden doorgevoerd”, vindt hij. “Zodat de opdrachtgever, de bouwer of de ontwerper een half jaar voor start bouw nog een besluit kan nemen om bepaalde gebruikte materialen of producten toe te passen. Dat is nodig omdat anders dan bij lineaire bouwproducten – en materialen pas veel later bekend is wat en wanneer er iets vrijkomt. Als ik nu gebeld word door een architect met de vraag wat ik allemaal beschikbaar heb, dan kan ik hem dat heel goed vertellen. Probleem is dat, wat hij nu intekent, pas over vier jaar wordt gebouwd. Tegen die tijd zijn de producten die ik nu nog heb allang verkocht.”
Michel Baars: 'We moeten als bouwsector veel meer standaard bouwelementen gaan maken, om die vervolgens in allerlei variaties in allerlei gebouwen te kunnen toepassen'.
Ten tweede moet iedereen in de bouw leren om demontabel en modulair te bouwen en te ontwerpen. “We zijn nu gewend om alle bouwelementen specifiek te maken. Een batchgrootte van één is voor de huidige bouwbedrijven geen enkel probleem. Maar vanuit de optiek van toekomstig hergebruik is dat wel degelijk een probleem. Het boek van Hennes de Ridder van vijftien jaar geleden over de legolisering van de bouw is toe aan een herwaardering. We moeten als bouwsector veel meer standaard bouwelementen gaan maken, om die vervolgens in allerlei variaties in allerlei gebouwen te kunnen toepassen. Niet meer iedere balk specifiek maken voor een specifiek gebouw: daar zit de crux.”
Michel Baars: 'Als producent en leverancier van circulaire bouwmaterialen wil ik naar een systeem waarbij we een deel van de materialen niet meer verkopen maar ter beschikking stellen en dus zelf in eigendom houden'
Derde element betreft het eigendom. “Als producent en leverancier van circulaire bouwmaterialen en – producten wil ik eigenlijk toe naar een systeem waarbij we een deel van de materialen niet meer verkopen maar ter beschikking stellen en dus zelf in eigendom houden. Die ‘product as a service’-gedachte wordt nog niet bepaald bouwbreed begrepen, laat staan toegepast. We zien nu een beperkt aantal architecten en bouwbedrijven de eerste stappen zetten richting circulair ontwerpen en bouwen, met als uitgangspunt dat het ontmantelen van delen van gebouwen in de toekomst makkelijker moet worden gemaakt. Maar het invoeren van gebouwdelen in Madaster maakt een gebouw nog niet circulair.”
Michel Baars: 'De oude hiërarchische gedachte is dat degene met het geld de agenda bepaalt. Dat zal de komende jaren steeds minder het geval zijn'
De bouwsector is dan misschien niet de eerst aangewezene om die verandering in gang te zetten, maar speelt volgens Baars wel degelijk een belangrijk rol. “De oude hiërarchische gedachte is dat degene met het geld de agenda bepaalt. Dat zal de komende jaren steeds minder het geval zijn. Degene die kan leveren, die dus de materialen en de mensen heeft, bepaalt de agenda. Die kan overal aan het werk en kan alles maken wat hij wil. De onderkant van de keten gaat kortom de agenda van de toekomst bepalen en dat vind ik een uitermate interessante ontwikkeling.”
Annemieke Roobeek: 'Circulaire economie is een van mijn belangrijkste aandachtsgebieden'
Annemieke Roobeek is hoogleraar strategie en transformatiemanagement aan Nyenrode Business Universiteit en CEO van MeetingMoreMinds. Een systeemdenker, zo typeert ze zichzelf. “Ik bouw ecosystemen waarin heel veel partijen vanuit heel veel verschillende invalshoeken met elkaar samenwerken aan een grote uitdaging. Circulaire economie is daarbij een van mijn belangrijkste aandachtsgebieden.”
Annemieke Roobeek: 'De bouw benadert alles analoog en functioneel, knipt projecten op in technische taken en werkt in stationnetjes na elkaar'
Samenwerken. Op het eerste gezicht lijkt het bij de bouw in de genen te zitten. Maar juist het tegendeel is volgens Roobeek het geval. “De bouw benadert alles analoog en functioneel, knipt projecten op in technische taken en werkt in stationnetjes na elkaar. De maatschappelijke dimensie is vaak uit het zicht. Dat komt omdat er vooral technische mensen mee bezig zijn. We kennen in de bouw hele grote bedrijven, maar als je die goed bekijkt zie je er tientallen kleine bedrijven onder hangen, die op hun beurt weer samenwerken met heel veel andere aannemers en toeleveranciers."
Annemieke Roobeek: 'De bouw is een van de meest conservatieve sectoren van onze economie'
"Je kunt zeggen: dat is potentieel een geweldig netwerk. Maar in de realiteit is het vooral het uitzetten van taken en niet samen werken, maar langs elkaar werken. De interactie is functioneel en niet creatief of innovatief. Dat gegeven verklaart ook precies waarom innovaties in de bouw zo langzaam tot stand komen en de bouw een van de meest conservatieve sectoren van onze economie is.”
Annemieke Roobeek: 'De realisatie van een circulaire wijk of bedrijventerrein vereist dat we met veel meer aspecten rekening houden dan dat mogelijk is wanneer je alles in kleine stapjes opsplitst en het na elkaar doet'
Het is bovendien totaal in tegenspraak met de uitgangspunten van een circulaire economie. “De realisatie van een circulaire wijk of bedrijventerrein vereist dat we met veel meer aspecten rekening houden dan dat mogelijk is wanneer je alles in kleine stapjes opsplitst en het na elkaar doet. Dat is het interessante van circulair bouwen: het is niet meer de architect of de planoloog die met de blauwdruk komt. De uitdaging is juist dat je in co-creatie het echte vraagstuk bekijkt: hoe duurzaam kunnen we deze wijk maken en past dat in een gezonde en inclusieve samenleving?"
"Het gaat erom integraal te denken vanuit het gebied, met de (toekomstige) gebruikers/bewoners, vanuit de mogelijkheden van de technologie, en samen met investeerders, opdrachtgevers en de overheid. Dat samenspel bij elkaar brengen gaat veel verder dan het traditionele projectmanagement, want dat is erg objectgericht. In een circulaire benadering wordt de opgave totaal anders aangevlogen.”
Annemieke Roobeek: "Je mag hopen dat ook de top van het bouwend bedrijfsleven ondertussen wel door heeft dat de bouw anders moet gaan werken'
Het neemt niet weg dat bouwbedrijven wel degelijk medeverantwoordelijk zijn voor het welslagen van het circulaire bouwen. “Je mag toch hopen dat ook de top van het bouwend bedrijfsleven ondertussen wel door heeft dat de bouw anders moet gaan werken. De grote maatschappelijke uitdagingen van nu - de klimaatverandering, de energietransitie, gebruikers die steeds meer eisen dat een gebouw multifunctioneel ingericht wordt - dwingen hen daartoe."
Roobeek: "Corporaties zijn de laatste jaren als citroenen uitgeknepen. Terwijl ze wel een onmisbare rol hebben als circulaire verduurzamer'
Nieuwbouw is overigens slechts een klein deel van de opgave. De voornaamste uitdaging zit hem in het circulair verduurzamen van de al gebouwde omgeving. Om die aan te pakken zijn volgens Roobeek vooral de woningcorporaties onmisbaar. “Maar zij zijn de laatste jaren als citroenen uitgeknepen door deze neoliberale politiek. Terwijl juist de woningcorporaties de generatoren van de duurzame woonomgevingen voor de komende decennia zijn. Zij zijn in staat om samen met hun bewoners op grote schaal buurt na buurt en wijk na wijk te verduurzamen. Maar die motoren zijn in het huidige politieke klimaat volledig lam gelegd.”
Annemieke Roobeek en Michel Baars zijn sprekers tijdens de Praktijkdag Circulair bouwen, die wordt gehouden op donderdag 18 april 2019. Meer informatie: www.cobouwcirculair.nl.
De dag telt meer dan 16 sprekers. En is onmisbaar voor iedereen die circulair bouwt of wil bouwen.
