“Duurzaamheid dwingt”. In twee woorden slaat Gert Kwekkeboom de spijker op zijn kop . Overigens is het geen dwang die als negatief wordt ervaren. “Het dwingt tot slimme oplossingen en energetisch omgevingsgericht ontwerpen en bouwen.”
Iets waar Raoul Vleugels bijzonder uitgesproken over is. Hij houdt zich bezig met het bouwen en ontwerpen van gebouwen uit natuurlijke, hoogwaardige bouwmaterialen. Daarbij staat duurzaamheid uiteraard centraal. Zeker als het gaat om de gevel, of liever: de buitenste schil. Het uitgangspunt is daarbij damp-open bouwen en de focus ligt op houtbouw. “Een passie voor hout”, noemt Vleugels het zelf. “We hebben een heel andere traditie in Nederland. Wij denken hier in stenen. Maar in de landen om ons heen is houtbouw heel normaal. En vroeger waren wij er natuurlijk ook heel goed in. Kijk naar de molens en de scheepsbouw. Maar we lijken het inmiddels verleerd. We zijn goed in wijzen op nadelen van hout, maar de voordelen schijnen we te vergeten.” En die zijn wat de jonge architect betreft evident, en zo groot dat ze niet zomaar ter zijde mogen worden geschoven.
Damp-open bouwen
houtwol en afgewerkt met zwart geblakerde Naoshima hout. Beeld: Werkstatt
“Nu wordt voor duurzaamheid veelal gekeken naar installatietechnische oplossingen, maar is dat wel zo verstandig? We bouwen nu alles dampdicht, sluiten gebouwen hermetisch af, met alle gevolgen van dien voor het binnenklimaat. En dat wordt dan weer opgelost door nieuwe dure installatietechniek.” Totaal onnodig en vooral onder de streep altijd onvoordelig, betoogt Vleugels. Dat terwijl de oplossing voor handen is. “Namelijk door damp-open te bouwen, met open materialen die ademen. Dat geldt natuurlijk zeker voor de gevels. En daar zijn helemaal geen hoogdravende technieken of nieuwe methoden voor nodig.”
Om ook de laatste sceptici over de streep te trekken: “Onder de streep is het vaak nog goedkoper, ook of misschien wel juist bij renovatie. Het voordeel daar is dat je misschien in de eerste fase iets meer geld kwijt bent, maar dat je gaat verdienen als het er eenmaal staat.” Dat gebeurt dan vooral omdat duur onderhoud van ingewikkelde techniek achterwege blijft.
Geitenwollensokkenimago
Waarom het dan nog niet op grote schaal gebeurt? “Ten eerste moeten we af van het geitenwollensokkenimago. We maken mooie eigentijdse dingen met nieuwe, vooral niet gebruikelijke materialen, zoals kalkhennep en massief hout. Daarnaast zijn we hard bezig om het met bewijzen te kunnen onderbouwen. Op grote schaal dan. Er wordt gewoon te weinig onderzoek naar gedaan.”
Zelf zit Vleugels niet stil. Hij hoopt binnenkort te kunnen starten bij een groot renovatieproject van Eindhovense huurhuizen. “Dat voelt als de volgende natuurlijk stap. Noem een ander bouwmateriaal dat weer opnieuw groeit, zelfs aan zand is binnenkort een tekort. Maar bij hout is de voorraad in feite onbeperkt.”
Openbare gebouwen
Waar Vleugels een specifiek materiaal als uitgangspunt neemt, is dat voor Gert Kwekkeboom minder essentieel. Zijn focus ligt op openbare (overheids)gebouwen. “Publieke gebouwen en hun gevels vertellen altijd een verhaal, zeggen iets.” Plek en functie zijn van wezenlijke invloed op het ontwerp. De gevel is dan bijzonder beeldbepalend en moet zich dan ook altijd op de omgeving richten. Het kan niet anders dan dat je de locatie specifiek ontwerpt.” Lokale wortels zijn dus essentieel. “Het is een combinatie van eigenheid en herkenbaarheid.”
Verbinding met omgeving
De verbondenheid met de plek voert Kwekkeboom graag door. “Circulariteit is dan vanzelfsprekend. Voor het stadhuis van een Nederlandse gemeente gebruik je geen Italiaanse stenen. Je moet met het gebruik van materialen de verbinding met de omgeving maken. Je moet proberen mensen aan te spreken en dat doe je niet met plastic gevels.”
Als voorbeeld noemt hij de nieuwe gemeentehuizen van Deventer en Arnhem. “Je ziet dat architecten dat op verschillende manieren doen; het stadhuis van Deventer poogt de individuele burger aan te spreken met de decoratieve ‘vingerafdruk’-gevel. Het stadhuis van Arnhem bestaat uit marmer en getint glas; materialen die je meer met de autoriteit van bestuur associeert.”
Meervoudige rol gevel
Maar het mag ook zeker geen momentopname zijn. “We zitten met te veel gebouwen die we moeten transformeren. Nieuwe functies passen niet meer bij de oude ontwerpen. De uitdaging is om dat bij nieuwe of vernieuwde gebouwen te voorkomen.” De rol van de gevel wordt daarbij meervoudig. Uiteraard de bijna ouderwetse, als visitekaartje van het gebouw: duidelijk en uitnodigend. Maar zeker ook nieuwe. Structureel, robuust, maar vooral integraal. Daar zit nu de beweging, de ruimte voor vernieuwing. Kwekkeboom onderkent de rol die dat hem geeft. “Je bent een soort archeoloog. Dat wil zeggen dat je werkt met een historisch besef, zaken blootlegt en daar juist gebruik van maakt. Tegelijkertijd ben je ook een uitvinder.” Maar niet een wereldvreemde. “Het gaat er juist om dat je met concrete materie aan de slag gaat, haalbare oplossingen bedenkt en die ook test. Dat laatste gebeurt nog te weinig. Mij lijkt het een goede ontwikkeling als we meer mock ups maken om te kijken hoe een oplossing uitwerkt en die waar nodig dus ook verbetert. Dit als een soort van eerste stap in het proces naar een nieuwe gevel.”
Gespecialiseerde bouwers
Verandering komt niet tot stand achter tekentafels of in kleine projecten. Kwekkeboom: “We moeten de bouw hiervoor op de een of andere manier mobiliseren.” Natuurlijk gebeurt dat al mondjesmaat. “Je ziet bijvoorbeeld dat vooral gespecialiseerde bouwers voorop lopen. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de houtbouw dan zie je daar de ontwikkelingen heel snel gaan. Het heeft ook te maken dat het bouwproces minder ouderwets is.” Vleugels onderschrijft de ontwikkeling, maar wijst ook nadrukkelijk op het schaalprobleem. Het is niet zo dat de hele bouwwereld andere mogelijkheden al omarmt. “Het is Nederland gewoon lastig. Kleinschalig zie je genoeg gebeuren, maar bij grote projecten is het een enorme uitdaging. Het overgrote deel van de markt richt zich nu eenmaal op steen. Dat is wat ze kennen en waar ze goed in zijn.”
Overheid als opdrachtgever
Kwekkeboom is het hiermee eens: “De bouw is terughoudend, vooral bezig met wat men gewend is te gebruiken. Het is ook moeilijk om alles goed te organiseren als je het anders gaat doen” Hij ziet grote verandering dan ook eerder uit een andere hoek. De overheid: vaak niet meteen geassocieerd met een progressieve voortrekkersrol. “De overheid. Dat is de innovator, daar durven en kunnen ze meer risico’s nemen. Wij zien dat onze meest succesvolle innovatieve projecten slagen dankzij de rol en betrokkenheid van de (lokale) overheid als opdrachtgever.”
Meebewegen in cyclus
Maar ook de andere partijen in de cyclus moeten gaan meebewegen. Vleugels ziet dat niet somber in, ziet aannemers ook niet als de moeilijk partij. “Uiteindelijk zal daar niet het probleem liggen. De meeste aannemers zijn vooral heel goede uitvoerders en het maakt ze vaak niet zoveel uit hoe het moet, als je het maar duidelijk zegt.”
Het containerbegrip duurzaamheid is waar Kwekkeboom en Vleugels op hun eigen manier invulling aan geven. Niet door erover te praten, maar vooral door in de praktijk aan te tonen dat zaken anders kunnen. Een voortdurende zoektocht, met vooral een hoog realiteitsgehalte.
Meer lezen
