Jan Rotmans dringt aan op vergroening infrasector: 'Stikstof pas een voorproefje'

Rotmans evalueerde in opdracht van het ministerie van Economische Zaken alle 150 Green Deals die de afgelopen jaren zijn gesloten om de Nederlandse economie te verduurzamen. Vorige week presenteerde hij zijn bevindingen over de Green Deal gww ten overstaande van de ondertekenaars van de overeenkomst.

Hij is over het algemeen positief gestemd over de deal om alle spoor-, grond-, water- en wegenbouwprojecten integraal te vergroenen. "Bij 10 procent heeft de deal geleid tot een doorbraak binnen de betreffende sector, maar bij 20 procent is er helemaal niets op gang gekomen. De deal van de gww hoort bij de top 10 en zit verrassend goed in elkaar. De uitwerking is veel beter dan bijvoorbeeld het Betonakkoord. Met een praktische gereedschapskist ligt er een goede basis om de infrasector snel te verduurzamen."

De hoogleraar waarschuwde dat de huidige problemen met stikstof en PFAS niet snel zullen overwaaien. "Het huidige noodpakket voor stikstof is genoeg om 0,5 procent van de stikstof terug te dringen." De gww-sector staat een lastige en ingrijpende transitie te wachten, voorspelt Rotmans, die zich al meer dan dertig jaar druk maakt over het klimaat en een van de grondleggers is van Urgenda. “Nog 49,5 procent te gaan. Dit wordt ingrijpend. Dit wordt chaos. De sector zal jaarlijks te maken krijgen met ingrijpende uitspraken van de rechter als hij niet snel zelf stappen onderneemt. Afgelopen zomer was slechts een voorproefje.”

'Koplopers moeten peloton vormen'

Rotmans verwacht niet dat de complete infrasector snel zal aanhaken en maande de koplopers, die aanwezig waren in de zaal, om snelheid te maken: “Jullie moeten een peloton gaan vormen dat tempo maakt. Negeer de achterblijvers. Probeer vooral niet de hele sector mee te krijgen, want dat kost veel te veel tijd. Wie echt niet wil, valt vanzelf buiten de boot. Verder moet de deal inhoudelijk worden aangescherpt en minder vrijblijvend worden. Alleen met concrete en meetbare doelen kan vergroening worden aangetoond. Begin met de planfase en de aanbesteding. Zorg dat duurzaamheid daarin altijd een prominente plek krijgt. Niet een beetje of achteraf. De kans van slagen neemt toe als er concrete doelen worden vastgelegd, maar tegelijk daalt de bereidheid om zich daaraan te committeren. Zo’n handtekening is makkelijk gezet, maar het gaat natuurlijk om wat dat in de praktijk oplevert.”

“Besef dat slechts 1 procent van de auto’s elektrisch is. Besef dat in de afgelopen vijf jaar 2000 woningen van ‘het gas af’ gingen. Er zijn 2000 woningen per dag nodig om de klimaatambities waar te maken.”

Tempo maken is volgens Rotmans vooral ook een kwestie van prioriteit: “In Shenzhen zijn bijvoorbeeld binnen twee maanden alle 17.000 bussen omgebouwd naar waterstof. Toen ik in een interview verzuchtte dat ik soms snak naar dit soort Chinese doortastendheid, was de wereld te klein. Die ambitie voor Nederland ligt ergens in 2030.”

Na afloop van zijn presentatie nam Rotmans uitgebreid de tijd om zijn bevindingen nader toe lichten aan Cobouw. “De gww-sector staat op een kantelpunt. Je ziet een cultuurverandering optreden, zoals bij roken gebeurde en nu bij vlees. Ook in de bouw zijn de eerste stappen gezet, maar komende vijf jaar is een enorme versnelling noodzakelijk. Vergelijk het met de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog. Ingrijpen raakt de hele bedrijfsvoering.”

Is de green deal gww wat u betreft wel een geslaagd initiatief?
“Het draait in de infrasector nog altijd om diesel, staal, asfalt en beton. Meer dan honderd partijen hebben hun handtekening gezet om de praktijk te verduurzamen. Dat is op zich al een prestatie. De overeenkomst heeft afgelopen vier jaar aantoonbaar geholpen als het gaat om opbouwen van kennis, een beter netwerk en het uitbreiden van de gereedschapskist. De vier ingezette transitielijnen zijn goed en hebben ook enkele praktische voorbeelden opgeleverd. In dat opzicht is de deal geslaagd.”

Er klinkt een kritische ondertoon. Is er een keerzijde?
“Inderdaad. Er wordt namelijk met geen woord gerept over het terugdringen van CO2. Het tempo van invoering ligt erg laag en het gevoel van urgentie lijkt te ontbreken, zowel aan de marktkant als aan de opdrachtgeverszijde. Verder is het bizar om te constateren dat duurzaamheid geen standaard onderdeel is van elke aanbesteding.”

Op de website staan de ‘groene’ Afsluitdijk, de nieuwe natuur in de Heeseltse Uiterwaarden en de duurzame bouwplaats Meeuwenplaat in Rotterdam. Zijn dat goede voorbeelden?
“Het zijn enkele praktische voorbeelden van de vele bouwprojecten die zich profileren op het gebied van duurzaamheid. In de praktijk gaat het bijna altijd om enkele aspecten. Daar wordt dan de nadruk op gelegd. Toch zijn er nog nauwelijks echt ‘groene’ bouwprojecten. Die stap moet nog echt gemaakt. Dat kan snel als echt werk wordt gemaakt van deze Green Deal. Het ambitieweb is daarvoor een mooi instrument, maar de concrete doelen moeten nog wel helemaal worden ingekleurd.”

Dat klinkt als de eerste stappen op een lange weg. Gaat er echt iets gebeuren?
“Het móet echt gaan gebeuren. Ik ben zelf naar de Zuidpool gereisd en heb met eigen ogen gezien hoe kwetsbaar de natuur is. Het ijs is prachtig en de stilte is overweldigend voor een Rotterdamse jongen als ik. Maar het beeld is een stuk minder rooskleurig als je daar met wetenschappers praat. Aan de randen van het poolgebied wordt het nu regelmatig 17,5 graden en verhuizen de pinguïns. Als de pool smelt, stijgt het zeewater met meters. Onze Deltawerken zijn bestand tegen een zeespiegelstijging van maximaal 40 centimeter. Zo urgent is het.”

Is dat gevoel van urgentie doorgedrongen?
“Niet genoeg. Toen ik 35 jaar geleden promoveerde op klimaatverandering trokken hoogleraren mijn stelling in twijfel. Mijn onderzoek kreeg niet het predicaat cum laude omdat het probleem mogelijk helemaal niet bestond. Die tijden zijn grotendeels voorbij. Tegelijk is Nederland afgezakt van een vijfde naar de allerlaagste plek als het gaat om duurzame energie. Het ambitieniveau ligt nog steeds zorgwekkend laag. Het kabinet heeft plannen voor 2500 windmolens op zee in 25 jaar. Er zijn er minimaal 25.000 nodig. Alliander heeft een prachtig circulair gebouw in Duiven. Het is een van de maximaal tien circulaire projecten die de afgelopen vijf jaar zijn gerealiseerd. Op het gebied van gasloos gaat het nauwelijks beter.”

Kan de stikstofcrisis helpen het tempo te verhogen?
“Chaos helpt altijd om een stroomversnelling op gang te brengen. Maar de huidige maatregelen op het gebied van stikstof zijn nog minimaal. Ingrijpen gaat de bouwsector hard treffen. Dat gaat pijn doen. Er zijn klimaatdoelen, milieudoelen en natuurdoelen te halen. Dat zie je terug in CO2, stikstof en biodiversiteit. Wees niet zo naïef om te denken dat de regels wel soepeler zullen worden, want de grenzen zijn gewoon bereikt. Positief is dat chaos en transitie ook altijd ruimte scheppen voor nieuwe initiatieven.”

Jan Rotmans
(Rotterdam, 1961) Rotmans studeerde wiskunde aan de TU Delft en promoveerde in 1990 op het broeikaseffect aan de Universiteit van Maastricht. De klimaatexpert werkte bij het RIVM en de Verenigde Naties in New York. Sinds 2004 is hij hoogleraar Transitiekunde aan de Erasmusuniversiteit. Rotmans publiceerde meer dan 20 boeken over klimaatverandering, klimaatmodellen en duurzame veranderingen. Hij is oprichter van ICIS, Urgenda (met Marjan Minnesma) en Nederland Kantelt.

Rotmans laat zich inspireren door pinguïns: