'Afsluitdijk toont de gevolgen aan van klimaatverandering op grote waterwerken'

Arent van Wassenaer neemt elke dag een duik in de Noordzee. Vanochtend kreeg hij naar eigen zeggen een klap van een golf tegen zijn hoofd. “Stel dat zo’n golf de hele dag doorbeukt op zo’n deur van een spuisluis, dan kun je wel raden wat er gebeurt.”

Cobouw sprak de aanbestedingsspecialist een dag na het nieuws dat de versterking van de Afsluitdijk door fouten in de aangeleverde informatie over golfstanden en superstormen misschien wel honderden miljoenen euro’s duurder uitvalt.

Oud-directeur van Rijkswaterstaat Jan de Bont schaart dit probleemproject in het rijtje met andere DBFM-contracten waarbij het misging. U ook?
“Nee. Wat hier gebeurt heeft niets met DBFM te maken, maar gaat over gegevens die aan alle randvoorwaarden moeten voldoen om een goed ontwerp te kunnen maken. Dat kan bij elke contractvorm misgaan. Waar moet het ontwerp aan voldoen? Het zou me niets verbazen als dit al bij de uitvraag had kunnen liggen. Zoals ik het lees komt de bedreiging niet alleen van de Noordzee, maar juist bij een Zuidwesterstorm met een windkracht van 11 of hoger en de klapgolven die daarbij loskomen. In de hydraulische modellen wijkt dat af.”

De Bont stelt dat Rijkswaterstaat misschien wel de klos is. Wie is er volgens u verantwoordelijk voor de fouten in de gegevens?
“Nou. Dat ligt ergens tussen de opdrachtgever en de opdrachtnemer. Misschien zelfs inderdaad wel helemaal bij de opdrachtgever. Eerlijk gezegd denk ik dat het ergens in het midden terecht gaat komen, omdat geen van beide de impact hiervan goed heeft ingezien.”

Is dit overmacht? Voortschrijdend inzicht?
“Dit zijn onvoorziene omstandigheden. In DBFM-overeenkomsten zijn over dit soort zaken ook specifieke afspraken gemaakt. De banken zeggen: dit is het geld, dit geven we u om te bouwen. In DBFM staat nauw omschreven onder welke omstandigheden aannemers kunnen vragen om meer geld. Mijn gevoel zegt: dit was niet helemaal voorzien.”

Split pot?
“Botte pech. Niet verwijtbaar. En al klinkt het misschien stom. Het lijkt mij verstandig als er een deal komt of een compromis. Het gaat namelijk om heel veel geld en een dijk die heel groot is. Bij elke tegenvaller moet je direct één-, twee-, driedimensionaal rekenen. Beton, staal, grond en stenen en meteen tot de derde macht maal de eenheidsprijzen. Dat zijn pegels. Heel veel pegels.”

Waarom is dit niet alleen een kwestie van Rijkswaterstaat? Waarom moeten ook de bouwers hier hun verlies nemen?
“Dat hangt ervan af. Het is een overheidsopdracht. De overheid doet zijn uiterste best, maar een belangrijk deel van de verantwoordelijkheid ligt bij de markt. Ook daar zit echter een grens aan. Ik weet eerlijk gezegd ook niet of dit een fout was. Als het zo stom was dat de aannemer dit had moeten zien, dan hangt de aannemer. Of Levvel (de combinatie), of Van Oord of BAM. Zo duidelijk is dat hier kennelijk niet getuige het feit dat het zo lang duurt voor er duidelijkheid is. Vermoedelijk is het niet zo zwart-wit als het in het contract is geregeld. Zelfs al zou het helemaal bij de opdrachtnemer liggen, dan gaan ze toch een deal maken. Dit is zo’n enorme klap.”

Je zou verwachten dat iemand toch goed naar dit soort hydraulische randvoorwaarden kijkt?
“Daar wordt heel lang naar gekeken. Of het tijdens de dialoogfase in de aanbesteding niet naar boven had moeten komen? Dat zou fijn zijn geweest, maar dat is niet gebeurd.”

In de zomer van 2019 kwamen deze problemen voor het eerst aan het licht. Toch waagt de minister zich nog altijd niet aan het noemen van bedragen. Komend voorjaar komt daar meer zicht op. Wat zegt dat?
“Dat ze er onverstandig aan doet om te zeggen dat dit allemaal door de aannemers komt. Het zou best kunnen dat ze in de overlegstand zit. Ze is zich natuurlijk compleet kapot geschrokken. Shit, dit kan niet. Help. Het fenomeen golfklap wordt ook door weinig mensen begrepen.”

Begrijpt u dat fenomeen wel?
“Ik zwem elke dag in zee. Vanochtend kreeg ik een klap van een golf tegen mijn kop. Kennelijk raakte ik hem net op het verkeerde moment. Het deed gewoon pijn. Zoiets kan ook op zo’n sluisdeur gebeuren. Uren achter elkaar. Dan is het gewoon klaar.”

Schrikken, schikken en een gevalletje botte pech dus?
“Ja. En stel dat Rijkswaterstaat of de bouwers bij het uitvragen wel dit inzicht al hadden gehad. Dan was het project ook duurder geworden. Je maakt iets voor de lange termijn. Daarom wordt de Afsluitdijk ook duurzamer en zorgen ze voor de vismigratie, een nieuwe hobby. Liever had je het natuurlijk wel geweten, want terug-engineeren is altijd duurder.”

Over kosten gesproken. De aannemers schreven wel ver in onder het plafondbedrag…
“Ook dat heeft hier helemaal niets mee te maken. Ik heb me laten uitleggen dat die grote blokken zorgen voor enorme besparingen. Een troostende gedachte is misschien ook wel dat dit ons laat zien dat we ons onvoldoende bewust zijn van de enorme gevolgen die de klimaatverandering heeft op grote waterkeringen.”

U vreest dat meer waterkeringen hiermee te maken krijgen? Werkt dit door in het achterland?
“Dat is het. Dat zie je ook bij het Hoogwaterbeschermingsprogramma. We zullen meer en meer moeten doen om ons land droog te houden. Wees daarom ook blij dat je het nu ontdekt. Stel dat je de Afsluitdijk al had opgeleverd en er dan pas was achter gekomen. En dat je direct na openstelling de dijk weer had kunnen sluiten. Dan mogen we nu nog een beetje van geluk spreken en dat is niet cynisch en ironisch bedoeld. Juist dit laat ons zien hoe zorgvuldig het bouwproces in elkaar zit.”