Lenny Vulperhorst

Vriendelijk glimlachend en elkaar hartelijk begroetend, komt een grote groep vijftigers en zestigers bijeen. Ze kennen elkaar (zo te zien) al lang. Soms als directe collega's dan weer als oud-collega's. Binnen de sector wordt nog wel eens gewisseld immers, maar nieuwkomers van buiten zijn er niet. Ze zijn allemaal stemmig gekleed, dragen nog een kleurige stropdas en eigenlijk vallen ze niet eens op, zo gewoon zijn ze. Wie een foto zou maken van deze groep, zou hem zo kunnen plakken in een jaarboek van tien jaar geleden.Zo op het oog is er weinig veranderd in de infrabouw in Nederland. Dezelfde mannen. Dezelfde onderlinge gesprekken over onbetrouwbare opdrachtgevers en slechte prijzen. En dezelfde belangstellende blik als een van de weinige aanwezige ambtenaren langs loopt. Dat laatste, de afwezigheid van ambtenaren, illustreert de andere enscenering. De spelers zijn hetzelfde, maar het spel wordt anders gespeeld in 2008. De verzakelijking in de relatie tussen publiek en privaat is overduidelijk, ook al zijn de verhoudingen na de bouwfraude intussen weer genormaliseerd.

De financiële orkaan die de Verenigde Staten teistert, heeft van Nederland opeens weer gidsland gemaakt. Werd een paar weken geleden nog lacherig gedaan en gespot over de maatregelen om topsalarissen te beheersen, nu is dat zelfs onderdeel van het noodplan in de VS om de financiële sector op de been te houden. Het kan verkeren.

De Eerste Kamer heeft nog net voor het reces nee gezegd tegen de nieuwe Aanbestedingswet. Dat biedt kansen om de discussie over aanbesteden vanuit een politiek-bestuurlijke invalshoek te gaan voeren in plaats vanuit een technisch-juridische. Herbezinning is nodig, want aanbesteden is van middel doel geworden. Ik hoef u de sores over de aanbesteding van studieboeken of de reeks krankzinnige procedures rond architectenselecties in Delft, Utrecht en Westland maar in herinnering te roepen.

De bouwwereld heeft de afgelopen jaren een forse 'kennisshot' gekregen. Na de bouwfraude is er veel geïnvesteerd in kennisontwikkeling. Er is niet alleen buiten de bedrijven, bij kennisinstellingen, veel bedacht en ontwikkeld, maar ook in de bedrijven zelf. Bedrijven beginnen er achter te komen dat kennis er toe doet en dat betekent dat ze voor het eerst willen leren van eigen ervaringen. Desalniettemin is het wrang te moeten vaststellen dat bedrijven erg dicht bij huis blijven als het gaat om toepassing van nieuwe kennis. Het merendeel van de bedrijven past zelf ontwikkelde kennis toe of haalt het bij de vertrouwde kennisinstellingen in de bouw. Vernieuwing blijft zo binnen de zelf gestelde perken. De spruitjeslucht slaat je dan toch tegemoet, terwijl in andere economische sectoren juist samenwerking wordt gezocht buiten de perken. Allianties buiten de eigen sector blijken een belangrijke impuls te zijn voor vernieuwing van markten en producten. En dat geldt ook voor samenwerking met klanten.

Soft skills staan hoog op het verlanglijstje van veranderaars in de wereld van het bouwen en onderhouden. Het gaat niet alleen over gedrag en vaardigheden, maar steeds meer over zingeving, ambitie en passie. Bovendien hebben we het dan niet langer over de persoonlijke effectiviteit, maar over de interpersoonlijke. Ik en de ander. Samenwerken dus. Maar wat gebeurt er als een beroepsveranderaar aan het eind van zijn carrière afzwaait en dit thema van de soft skills als onderwerp van zijn afscheidssymposium kiest? Dan blijken vrijwel alle aanwezigen - bloedserieus (dus met veel sheets) en zonder al te veel tegenspraak (laat staan humor) - te willen praten over de technische kwaliteiten van het proces en het product. En als soft skills aan de orde komen dan is het op het niveau van 'inleiding in de sociologie, deel 1'.

Bouwondernemingen publiceren hun jaarcijfers. Prijsstijgingen die niet kunnen worden doorberekend en knelpunten op de ar-beidsmarkt worden door ondernemingen nadrukkelijk genoemd als redenen waarom rendementen soms achterblijven. Dat een aantal bedrijven vooral last heeft van projecten die een paar jaar geleden tegen scherpe prijzen zijn aangenomen, maar nu daarvoor niet kunnen worden gerealiseerd, zegt meer over opportunistisch acquisitiegedrag dan over sys- teemkenmerken van de bouwmarkt. Anders is dat met de bouwarbeidsmarkt. Daar is wel sprake van een structurele veran-dering. De krappe arbeidsmarkt dwingt bouwondernemingen de bouwuitvoering steeds meer uit te besteden, te organiseren met buitenlandse arbeidskrachten en/of te rationaliseren. Deze benadering lijkt succesvol. Wanneer ondernemers op de keper wordt gevraagd of ze last hebben van een krappe arbeidsmarkt voor bouwplaatspersoneel, dan is het antwoord: nee. Anders is met witte boorden in de bouw. Zodra die categorie ter sprake komt, is het kommer en kwel. Er is zowel een tekort aan middenkader, als aan hoger opgeleiden. Zorg is er over de instroom: hoe krijgen we ze geïnteresseerd voor het bouw-vak? Benauwd is men over de duurzaamheid van de belangstelling voor het bouwvak als ze eenmaal aan een bouwopleiding deel-nemen (30 procent uitval is normaal). Met de tenen bij elkaar wordt afgewacht waar de gediplomeerden gaan werken. En met ingehouden adem wordt gevolgd hoe groot het percentage snelle vertrekkers is, dat toch aanvankelijk voor een baan in de bouw koos. Kennelijk zijn er nogal wat hobbels te nemen voor iemand die voor een carrière in de bouw kiest. Wat volgens mij in de weg zit is het imago. Waarom verleiden we iemand niet een bouwopleiding te gaan volgen door te zeg-gen, dat je dan een fantastisch leuke baan kunt krijgen die een mengvorm is van kantoorwerk, in- en extern overleggen en op de bouwplaats rondlopen. En dat die baan meestal niet bij een bouwbedrijf zal zijn, maar bij een wo-ningcorporatie, een publieke opdrachtgever, een ziekenhuis, een ingenieursbureau of een in de bouw gespecialiseerd adviesbureau. Dat op veel van die plekken nuttige maatschappelijke meerwaarde moet worden gereali-seerd en dat het dan om een complex spel gaat waarin technische, financiële, politieke en juridische competenties hand in hand gaan. Dat er bovendien hoge eisen worden gesteld aan persoonlijke en interpersoonlijke effectiviteit. En dat vrouwen daar uitstekend op hun plek zijn. Kijk maar eens naar het aantal lei-dinggevende vrouwen bij gemeenten. Maar helaas is dit niet de manier waarop de bouw zich profileert: de profilering start altijd op de bouwplaats of bij het bouwwerk. Stel dat de autoindus-trie jonge mensen wil interesseren voor hun branche, dan star-ten ze geen campagne waar ze beelden laten zien van lopende banden of garages waar auto's worden onderhouden. De bouw doet dat wel door telkens de bouwuitvoering te verheerlijken. Laat mensen zien die besluiten nemen over projecten. Laat de bouw zich eens wat sterker profi-leren als ontwerpende bedrijfstak. Op de TU Delft, afdeling Bouwkunde, daar wemelt het van de internationale jonge mensen, onder wie veel vrouwen, die dro-men van een internationale car-rière als architect. Veel van hen komen terecht bij een woningcorporatie of een ingenieursbureau. Als dat de nieuwe doelgroep zou zijn waar de bouw zich op zou richten, dan levert dat ook nog eens een flinke impuls op voor de zo gewenste cultuurverandering.

In de geschiedenisboekjes van de bouw zal 2007 op-nieuw een bijzonder jaar worden. Op 13 november doet het OM huiszoekingen bij 50 verdachten en 30 natuurlijke personen in binnen- en buitenland vanwege vastgoedfraude. Het OM spreekt van de "grootste actie ooit" tegen witte boordencriminaliteit. De actie blijkt niet te gaan om duis-tere figuren of vage projecten. Nee, het gaat om het hart van de vastgoedwereld: de prestigieuze locatie de Zuid As. (Oud) directeuren van partijen als Philips Pensioenfonds en Bouwfonds. En er zijn (in de zijlijn) connecties met Heijmans en grote vastgoedondernemers uit de Quote 500. De kern van de vastgoedfraude is dat bazen al vanaf eind jaren 90 hun eigen (voormalig) bedrijf bestelen. Er circuleren fraudebedragen van meer dan 130 miljoen euro. Er is voor 100 miljoen beslag belegd bij verdachten. Het OM kondigt bij monde van hoofdofficier René Craemer aan: "het is tijd om het tij te ke-ren. Er komt zwaar weer". Het lijstje delicten van het OM is niet mis: Oplichting. Omkoping. Vals-heid in geschrifte. Witwassen. Heling. Deelneming aan een cri-minele organisatie. Opmerkelijk is dat er vanuit de bouw nauwelijks op de vastgoedfraude wordt gereageerd. Op een recente top-bijeenkomst van bouwers wordt deze fraude aanvankelijk afge- daan als iets van een andere sec-tor. Pas na enig doorpraten erken-nen aanwezigen dat deze vastgoedfraude natuurlijk desas-treus zal zijn voor het imago van de bouw. Dat heeft te maken met de vraag hoe het nu toch komt dat in de bouw de grens tussen legaal en illegaal zo gemakkelijk lijkt te kunnen worden overschreden. Deels heeft dat te ma-ken met (structuur)kenmerken van de sector zelf. Er gaat veel geld in om. Er zijn ingewikkelde transacties. Er is veel handel. En er zijn veel partijen bij betrokken. Maar het heeft ook te maken met moraal. Enerzijds zijn er functionarissen die bij een bedrijf werken en zich aan de regels moeten houden, maar anderzijds vrije jongens die proberen snel geld te maken in de vastgoedhandel. Vaak doen deze 'werelden' zaken met elkaar, maar de één gaat met een grotere zak geld naar huis dan de ander. Kennelijk roept dat hebzucht bij sommige functionarissen op, die een graantje mee willen pikken of zelf vrije jongen willen worden. Soms persen functionarissen de vrije jongens en anderen gewoon af. Voor risico's die ontstaan van-wege de structuurkenmerken zijn oplossingen te bedenken. Die va-riëren van het nagaan wie er achter een BV zitten tot strenge, eerlijke en professionele toezichthouders. Om die structuurkenmerken te beheersen heeft een bedrijf goede interne checks and balances nodig. Ingewikkelder is het als het om de mensen gaat, want wie is er nu eigenlijk nog te vertrouwen als directeuren hun eigen bedrijven gaan bestelen? Dat is het probleem waar de bouw nu voor staat. Bij de bouwfraude kon aanvankelijk nog een beetje laconiek de zwarte Piet naar het middelmanagement van de infrabedrijven, maar nu hebben we het over bovenbazen, die toen waarschijnlijk met leedvermaak lachten om die sukkels van het kartel, die er niet eens zelf iets aan over hielden.

De afgelopen dagen was ik op het jaarlijkse vastgoedevenement MIPIM (voluit Marché International des Professionnels de l'Immobilier) in het Zuid-Franse Cannes. Ik was daar nog nooit geweest, omdat ik altijd dacht dat daar alleen maar foute vastgoedtypes rondliepen of figuren in een verkeerd pak die werk en projecten nodig hadden. Maar wat schetste mijn verbazing: dat is helemaal niet zo. Integendeel, iedereen, maar dan ook werkelijk iedereen was er. En belangrijker nog, het niveau van inhoudelijke discussie lag daar in Cannes verbluffend hoog. Ik had altijd gehoord, dat het niet om die beurs ging of om de inhoudelijke bijeenkomsten, maar om de hoofdpijn en het brassen. Niets van gemerkt.

Opzienbarend kan je het nieuwe kabinetsplan om files te bestrijden toch wel noemen. Bovendien is het twee in één. De verkeersdruk en daarmee de filedruk nemen op korte termijn zeer sterk af en de uitstoot van CO2zal eveneens scherp kunnen gaan dalen. Een betere bijdrage aan de klimaatproblematiek kan de bouw niet leveren.

Wordt Ratan Tata de Agnelli van India? Die vraag domineerde begin januari de economische pagina's van de kranten. Zou het Tata lukken om het succes van de Fiat 500 (dé auto voor de kleine man in het Italië van na de Tweede Wereldoorlog) te herhalen in India? Zijn inzet is dat het met een auto van 2500 dollar moet lukken. Met zijn initiatief troeft Tata de Euro-pese auto-industrie af (bijvoorbeeld: de goedkope Dacia Logan van Renault kost nog altijd 9.995 euro).