Dat betoogt Petran van Heel, Sector Banker Bouw en Vastgoed bij ABN AMRO. Dit jaar zal de krimp in de bouwsector ongeveer 3,5 procent zijn. In 2021 verwacht ABN AMRO een krimp van 3 procent. De krimpende omzet van dit jaar is zeker niet alleen een gevolg van de coronacrisis. “De grootste boosdoener is de stikstofcrisis. Sinds de Raad van State in mei 2019 een streep zette door het landelijk stikstofbeleid zijn nog steeds duizenden bouwprojecten uit- of afgesteld. De overheid kan met de bouw de economie proberen te stimuleren, maar zonder vergunning kom je niet ver. De orderportefeuilles zijn niettemin nauwelijks aangetast. Dat beeld kan echter vertekend zijn. Een deel van die portefeuille is mogelijk onzeker geworden of wordt doorgeschoven. Al betekent uitstel niet per se afstel.”
Prijsdruk en prijsstijging
De politiek lijkt verdeeld over een oplossing voor het stikstofprobleem, constateert hij. “Wel is duidelijk dat de bouw een minimale uitstoot heeft en maximaal de dupe kan worden. De enige remedie tegen de stijgende woningprijzen is bijbouwen. Dat is vanwege de stikstofproblematiek nu net niet mogelijk. Vooral de middelgrote bouwers en de infrabouw zijn de dupe van de verwachte economische krimp. Een golf aan faillissementen blijft echter uit. De Nederlandse bouw heeft namelijk kunnen doorbouwen, de sector is laatcyclisch en de orderportefeuilles zijn op historisch hoog niveau. Toch blijft het opletten in een sector waar de winstmarges laag zijn. Bouwers kunnen immers met één probleemproject al in financiële nood komen. Het vergt dan veel goede projecten om zo’n verlies op te vangen. De stikstofcrisis en de daaruit voortvloeiende vertraging maken projecten riskanter en complexer. Het gevolg is dat projecten die op korte termijn gepland zijn schaars zijn en dat grote bouwers instappen in kleinere werken. Dat zal leiden tot prijsdruk.”
Kantoor waarvoor?!
Corona versnelt een aantal trends die al zichtbaar waren, vervolgt Van Heel. “In de gebouwde omgeving heeft dat vooral impact op winkels restaurants, hotels en kantoren. Digitaal werken gaat net zo normaal worden als digitaal winkelen. Veel kantoren zijn in corona leeg komen te staan, nu thuiswerken de norm is. Terwijl de productiviteit amper is gedaald. Dat maakt de toekomst van kantoorgebruik ongewis en zal de bouw van kantoren remmen. Veel bedrijven zijn zich aan het herbezinnen op hun strategie en er wordt weer scherp naar kosten gekeken. Ook op kantoorkosten, zoals uit recente berichten van bijvoorbeeld Arcadis, overheid en ABN AMRO blijkt. Alles wijst erop dat we minder én andere kantoren nodig hebben. Dat betekent de komende jaren wel meer verbouw dan nieuwbouw.”
Gezond verdienmodel
Wat Van Heel betreft staat de toekomst van de sector in het teken van gezonde verdienmodellen met een hogere winstgevendheid. “Dat zelfs in hoogconjunctuur de winstmarges blijven
steken op 1 tot 3 procent, is veelzeggend. We schreven vanuit ABN AMRO eerder over de miljarden aan faalkosten in de bouw. De ‘verspilde moeite’ zit in arbeid, materiaal, geld en tijd. Dat schaadt langjarige partnerships en dus de leercurve. De oplossing schuilt in standaardisatie en industrialisatie van het ontwerp- en productieproces. De aankoop door HAL van Van Wijnen is in dat opzicht hoopgevend. Met een kapitaalkrachtige partner gaat Van Wijnen een modulaire bouwfabriek realiseren, de productie opschroeven, de milieubelasting verkleinen en de winstgevendheid opkrikken. Als alle bouwbedrijven dat doen, kan de woningproductie met 40 procent stijgen, hebben we becijferd.”
Circulaire economie; uitdagend, kansrijk én noodzakelijk”
Duurzaam doorbouwen
“Voor hogere winstmarges en betere projecten moeten we ook af van sec aanbesteden op prijs”, maant Van Heel. “De tucht van de laagste bouwprijs doet weinigen goed. In het licht van
duurzamer bouwen is kostprijs ook echt te kortzichtig. Life cycle costing en beprijzing van CO₂ zou de norm moeten zijn. Als de coronamist is opgetrokken en het stikstof is gedaald, staan we voor de echt grote opgave; het verduurzamen van Nederland. ABN AMRO stuurt al jaren aan op energietransitie, circulaire economie en sociale impact. In onze eigen gebouwen vinden we energielabel A niet voldoende, we gaan voor ‘Paris Proof’. Hierin willen we zoveel mogelijk kennis en ervaring opdoen om te delen met onze klanten. We staan immers allemaal aan de vooravond van vergaande investeringen in de energietransitie. Global goals, Europese besluiten en Nederlandse wet- en regelgeving gaan daarbij (dwingend) helpen.”-
Circulaire innovatie
Met Circl, het circulaire ABN AMRO-paviljoen naast het Zuidas-hoofdkantoor, geeft de grootbank het goede circulaire voorbeeld, stelt hij. “Afgelopen jaar wonnen we een toonaangevende internationale vastgoedprijs voor onze inspanningen. Vooral omdat we circulariteit op de kaart gezet hebben en de discussie erover hebben gestimuleerd. Ook hebben we afgelopen jaren voor bijna 1 miljard euro aan circulaire voorlopers gefinancierd. Circulaire economie staat echter nog in de kinderschoenen en wordt nog niet overal serieus genomen. Maar zoals Frans Timmermans in zijn EU Green Deal al aangaf; circulaire economie is een absolute vereiste om tot de gewenste CO₂-reductie te komen. Gezien de hoeveelheid grondstoffen die de bouwsector gebruikt, kan hier het verschil worden gemaakt. Nederland loopt hierin voorop met mooie voorbeelden als circulair beton van Rutte, circulaire oplossingen van Urban Mining Collective en de materialendatabase
Madaster.”
Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met ABN AMRO
