Iske reageert op de bouwblunders van 2019 en de blundercultuur in de bouw. De hoogleraar aan de universiteit van Maastricht richtte het instituut voor Briljante Mislukkingen op om de struisvogeltactiek van veel sectoren te doorbreken. “Fouten maken is niet erg, maar niets leren van je blunders is dom en pure kapitaalvernietiging.” Hij staat op het standpunt dat iedereen het recht heeft op het maken van briljante mislukkingen, ook in de bouw.

Wat is de grootste bouwblunder?
“Het AZ-stadion is in elk geval de meest zichtbare blunder.”

Waarom waren er afgelopen jaar weer zoveel nieuwe blunders?
“Feit is dat elk jaar weer nieuwe mislukkingen optreden. Hiervoor zijn verschillende oorzaken, variërend van domme fouten tot aan projecten die bij nader inzien onuitvoerbaar zijn. Kijk naar knooppunt Hoevelaken en de Zuidasdok. Fouten moet je natuurlijk proberen te vermijden, met name door te leren van vergelijkbare missers in het verleden. Doe je dat niet, dan is in ieder geval geen sprake van een briljante mislukking en blijft het risico op herhaling.”

Wanneer is een blunder wel een briljante mislukking?
“Dat kun je vaststellen aan de hand van de VIRAL-formule, waarbij de V staat voor Visie - wat was je van plan, was dat de moeite waard?, de I voor Inzet - of Inspiratie: heb je er energie en liefde in gestoken?, R voor Risicomanagement - stonden de risico’s in verhouding tot de verwachte resultaten?, de A voor Aanpak - heb je je goed voorbereid, heb je samengewerkt, de juiste middelen gebruikt?  en de L voor Leren - heb je lessen kunnen trekken en ga je die ook kunnen hergebruiken en delen met anderen? Bij een score op alle vijf de factoren, heb je een prima verhaal en is de kans op herhaling al een stuk kleiner. Schaamte is niet nodig voor een briljante mislukking.”

Hoe zit dat bijvoorbeeld bij het ingestorte AZ-stadion?
“Natuurlijk zijn er bij sommige projecten fouten gemaakt, sommige wellicht zelfs verwijtbaar. Dat is natuurlijk geen briljante mislukking, hoewel ook hiervan geleerd moet worden. Denk aan de constructiefouten bij het AZ-stadion. Maar ik heb de indruk dat soms risico’s over het hoofd worden gezien, onvoldoende worden onderzocht, of simpelweg genegeerd, om een opdracht binnen te halen. Van dat soort mislukkingen valt echt veel meer te leren, zowel door de opdrachtgever als door de opdrachtnemer.”

Hoe is te leren van risico’s?
“Enerzijds moet nog breder worden gekeken naar mogelijke risico’s. Breng die vooraf in kaart. Laat je niet verrassen. Je leest nu nog steeds best wel vaak dat onverwachte risico’s roet in het eten gooien, zoals een constructie die toch niet geschikt bleek voor de nieuwe situatie, grondwaterproblemen en bodemverontreiniging, zoals bij de Botlekbrug, de Twentekanalen en de sluis Terneuzen. Wat mij opvalt is dat de betrokken partijen deze problemen niet hebben voorzien, maar zich ook op geen enkele manier hebben gewapend tegen mogelijke tegenvallers. Daar ligt het grootste knelpunt.”

Waarom gebeurt dat steeds weer?
“In plannen, offertes en aanbestedingen bestaat weinig ruimte voor het onverwachte. Juist daar ligt een voedingsbodem voor tegenvallers, frustratie en conflicten. Het is van afstand makkelijk praten en makkelijk oordelen, maar het is in de bouw wel structureel mis. Ik gebruik weleens de uitspraak: ‘Een projectplan is een verzameling van leugens die ervoor zorgt dat een ander besluit wat wij willen dat ze besluiten’. Ik raad daarom iedereen aan om de complexiteit van grote projecten te accepteren en daarnaar te handelen.”

Concreet betekent dat?
“Daarbij horen de volgende aanbevelingen: kijk in de breedste zin naar mogelijke risico’s en leer daarbij vooral van het verleden. Probeer waar mogelijk de complexiteit te reduceren, maar ga daarbij niet te ver. Einstein zei het al: ‘Je moet dingen zo simpel mogelijk maken, maar niet simpeler dan dat’.

Bereid je voor op ‘zwarte zwanen’, zaken die je niet kunt beïnvloeden, maar waar je zelf wel door wordt geraakt. Denk aan de economische crisis, stikstof- en PFAS-problematiek. Je weet vrijwel zeker dat in projecten die jaren lopen je tegen dit soort verstoringen aan zult lopen. Probeer daarom zo veel mogelijk flexibiliteit in te bouwen, hoe moeilijk dat ook lijkt in bouwprojecten. Maak ‘agility’ onderdeel van je project en de bouwcontracten. Accepteer met en van elkaar dat dingen anders kunnen lopen dan gepland. Gun elkaar het recht om te mislukken.”

Hoe past zo’n recht in een bouwcontract?
“Ik pleit ervoor dat in iedere vorm van samenwerking, dus ook in een opdrachtverlening, het recht op mislukking wordt opgenomen. Het gaat hierbij om wederzijds vertrouwen: Ik vertrouw jou erop dat je je best doet om er iets van te maken en jij kunt mij erop vertrouwen dat als het dan toch anders loopt dan gepland, we niet moeilijk gaan doen, maar de situatie accepteren, ervan leren en met die kennis en het wederzijds vertrouwen op de juiste manier verdergaan. Het is duidelijk dat partijen die op deze basis samenwerken op langere termijn succesvoller zullen zijn.”

Vertrouwen standaard opnemen in elk bouwcontract?
“Ja, daar hebben we over nagedacht. Om de bouw behulpzaam te zijn, deel ik graag een uitbreiding van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, namelijk het Recht om briljant te mogen mislukken. Neem zo’n clausule op in het bouwcontract en de kans op blunders zal dalen.”

Lees ook: De grootste bouwblunders van 2018

• Zeesluis IJmuiden geen uitzondering: de 12 grootste bouwblunders van 2018 >>
• Hoe gaat het met de bouwblunders van 2018?