Constructeurs moeten het voortouw nemen bij het leveren van duurzame gebouwontwerpen en laten zien dat het ook anders kan. Dat is de heilige overtuiging van de man die leiding geeft aan de Property Business unit van Arup Nederland, het internationaal ontwerp, advies en consultancybureau voor de gebouwde omgeving. Zitten architecten en opdrachtgevers wel te wachten op een dergelijke mondige constructeur?

Zeker, is de ervaring van Vola. Het Amsterdamse spektakelproject HAUT is er een goed voorbeeld van. Toen de tender voor dit 73 meter hoge woongebouw met als eis ‘BREEAM Outstanding’ op de markt kwam, hing Vola direct aan de telefoon met Do Janne Vermeulen van Team V Architectuur. “Wij hebben toen afgesproken dat wij het zo veel mogelijk in hout gingen doen en dat het een transparante toren zou worden.”

Verdieping na verdieping pakt JP van Eesteren het houten wooncadeau voor Amsterdam uit

Functie en duurzaamheid gelijkwaardig

Best spannend, want ’s werelds hoogste houten gebouw was op dat moment slechts 14 etages hoog en stond in Noorwegen. “We hebben gezamenlijk een pitch voorbereid en daarmee aangeklopt bij ontwikkelaar Lingotto”, vertelt Vola. “Dat is dus een fundamenteel andere insteek dan bij traditionele processen, waar de constructeur vaak alleen sommen mag maken voor een grotendeels voltooide architectonische visie. Wij willen naar een integrale aanpak die tot het meest duurzame ontwerp leidt.”

Zijn bewering dat het adagium “form follows function” van architect Louis H. Sullivan uit 1896 bij het vuilnis kan “is natuurlijk bedoeld om te prikkelen”. Gebouwen moeten ook functioneel en esthetisch goed in elkaar zitten. “Maar ze zouden minder iconisch moeten zijn en meer moeten laten zien wat mogelijk is op duurzaamheidsgebied. Dat krijg je alleen voor elkaar als functie en duurzaamheid gelijkwaardig zijn.”

Iconische megaprojecten

Dat is best opmerkelijk voor een man die van 2006 tot 2014 in het Verre Oosten voor Arup Australië enthousiast rekende aan verschillende iconische megaprojecten. Hij construeerde onder meer enkele enorme stadions, zoals het Singapore Sports Hub (“dat wél een stalen koepel heeft met een extreem laag eigengewicht”).

Sinds Vola in Nederland werkzaam is draait alles om “green deals”, “sustainability goals” en “het integrale duurzaamheidsvraagstuk”. Was het niet saai om terug te moeten naar projecten met de bescheiden Nederlandse proporties? “Juist niet”, lacht Vola. “Ik was er vooraf wel een beetje bang voor. Maar de vraag van deze tijd draait niet om hoe groot een project is, maar hoe duurzaam.”

[intermezzos:1]

Grote stadions bouwen ze hier een stuk minder vaak en toen er een keer een voorbijkwam – het plan voor de Nieuwe Kuip in Rotterdam – viste Arup achter het net. Achteraf is Vola er persoonlijk niet rouwig om. “De Europese green deal zegt dat je eerst moet kijken of hergebruik mogelijk is voordat je aan iets nieuws begint”, zegt Vola. “Dat wordt regelgeving, dus hoe langer het duurt, hoe meer druk er zal ontstaan om de bestaande Kuip te renoveren.”

Proefballonnetjes

Het project HAUT is zo’n middelgroot project dat perfect past in zijn doelstelling om ook bij nieuwbouw te mikken op zoveel mogelijk biobased. In de Amsterdamse woontoren is 2.800 kuub hout gebruikt en daarin is ruim 2.500 ton CO2 opgeslagen. Dat staat gelijk aan de jaarlijkse uitstoot van zo’n 400 huishoudens.

Het toont wat hem betreft waar de bouw naartoe moet. Kan de lat eigenlijk nog hoger dan bij HAUT? Het Amsterdamse project heeft ondanks zijn recordhoeveelheid hout ook een betonkern en 80 millimeter beton boven op de CLT-vloeren. Vola: “Puur in hout kun je bouwen tot een hoogte van ongeveer 50 meter, de stabiliteit van hout is nou eenmaal anders dan die van beton of staal. Boven die hoogte worden het hybride torens, met onvermijdelijk een betonkern. Tenzij je bijvoorbeeld drie torens onderling koppelt. Een stalen megaframe met daarin houten gebouwtjes van pakweg 40 meter zou ook kunnen. Dan kun je een kilometer hoog bouwen, want hout heeft een laag eigengewicht.”

Constructeur van het jaar, Mathew Vola

Er zijn wel eens plannen gelanceerd voor volledig houten wolkenkrabbers, waaronder de Oakwood Timber Tower van 300 meter in Londen. “Dat zijn proefballonnetjes. Boven de 70 meter in hout zijn er kolommen nodig groter dan een halve vierkante meter. Daarmee krijg je nooit een rendabel gebouw.”

Arup doet zelf onderzoek om nader te verkennen waar de grenzen liggen. “Dat moet, want een houten gebouw van 70 meter is even complex als een betonnen van 400 meter.” In bouwproject HAUT loopt momenteel een meetprogramma. Dat brengt onder meer in kaart hoe het gebouw presteert op het gebied van trillingen, zowel door gebruik als door de wind. Dat de limiet wat Vola betreft nog niet in zicht is, bewijst het volgende biobased hoogbouwproject waaraan Arup inmiddels werkt. Ontwikkelaar is hierbij opnieuw Lingotto. De houtkolos ‘The Dutch Mountains’ krijgt houten hybride torens van 100 en 130 meter hoog. Die verrijzen in hartje Eindhoven.

[intermezzos:2]

Ook hier komt er waarschijnlijk een betonlaag op de CLT-vloeren. Maakt dat hergebruik niet lastiger? Zeker, geeft Vola toe. Maar het is noodzakelijk met het oog op de relatief grote overspanningen en lost bovendien akoestische problemen in één klap op. “Het is bovendien nog steeds mogelijk complete vloerelementen te hergebruiken”, relativeert hij. Kun je dan niet net zo makkelijk staal gebruiken? “Ja, maar de staalindustrie is nog minder ver als het gaat om het hergebruik. Daar moet de hele keten op ingericht zijn.”

Integraal ontwerpproces

Hout is daarom wat hem betreft een logische eerste keuze. “Met name in gebouwen tot 40 meter hoogte. Anders halen we de doelstellingen in het klimaatakkoord nooit.” Grote uitdagingen zijn krimp en kruip, want die zijn totaal anders dan bij betonnen constructies. Daarnaast zijn er altijd vragen over brandveiligheid en akoestiek. Een houten wand met een dikte van 300 millimeter voldoet, anders dan een betonnen exemplaar, standaard niet aan de eisen op beide gebieden. Daar moet dus iets op worden bedacht – en dat kan ook. “Daarom is een integraal ontwerpproces zo belangrijk bij de realisatie van duurzame gebouwen. Anders is de kans groot dat een oplossing van de ene uitdaging, nieuwe problemen oplevert op een ander terrein.”

Nieuwe parametrische ontwerpmethoden maken het wel een stuk makkelijker om alle aspecten door te rekenen. Technisch is het mede daarom al mogelijk om “de gebouwen voor de ecologische samenleving” te bouwen. Financieel niet. “Grote uitdaging is om het ook voor de grote massa van de gebouwen voor elkaar te krijgen. Dan wordt de gebouwde omgeving een opslagplaats voor CO2. Mijn droom is die systeemverandering binnen vijf jaar voor elkaar te krijgen”, zegt Vola. “Hoe meer je bouwt, hoe beter voor het milieu. Daar moeten we naartoe.”

Purpose driven

Arup is met het oog daarop veranderd van een ‘value driven’ in een ‘purpose driven’ organisatie, legt hij uit. “De duurzaamheidsdoelstellingen van de VN staan centraal.” Klinkt idealistisch. Is Arup nog zo principieel als we in de volgende economische crisis belanden? “Het uitgangspunt is dat we in al onze projecten kijken wat we kunnen doen om het halen van de klimaatdoelstellingen een stap dichterbij te brengen”, zegt Vola. “Wij hebben geen externe aandeelhouders, de aandelen zijn van de zestienduizend mensen die bij ons werken.

Zij hebben bijvoorbeeld gezamenlijk bepaald dat we ons vanaf volgend jaar april gaan terugtrekken uit projecten voor partijen die zich bezighouden met extractie en verwerking van fossiele brandstoffen. Ook gaan we bij al ons werk voor gebouwen – zowel bij nieuwbouw als bij renovatie – voortaan kritisch kijken naar de CO2-uitstoot die een gebouw gedurende de totale levenscyclus uitstoot. Daar voel ik me persoonlijk perfect bij op mijn plek.”

Mathew Vola

Mathew Vola (1976) volgde van 1994 tot 2000 een studie Structural Engineering aan de Universiteit van Eindhoven. Als constructeur werkte hij voor DHV aan Nederlandse projecten als woontoren New Orleans (158 meter) en het stadhuis van Zaanstad. In 2007 vertrok hij voor Arup naar Australië. Daar nam hij het ontwerp van onder meer het National Maritime museum of China en het Singapore Sports Hub voor zijn rekening en bekwaamde zich in parametrisch ontwerpen. Terug in Nederland werkte hij als teamleider, en later als directeur voor Arup aan woonprojecten als HAUT, woontoren Elements en Smakkelaarspark (park boven een trambaan met drie grote gebouwen). Ook daar was het principe ‘vorm volgt duurzaamheid‘ leidend. Hij leidt in Nederland een team van 60 constructeurs, installatietechnici en specialisten op.

Lees meer: