Voor Liesbeth van Tongeren is duurzaam werken een no brainer. En dat heeft eigenlijk een simpele reden: “We hebben maar één planeet.”

De strijd voor die planeet voert ze al sinds ze in 2003 directeur werd bij Greenpeace. Vanaf 2010 tot 2018 was Van Tongeren lid van de Tweede Kamer voor GroenLinks. Sinds 2018 is ze wethouder in Den Haag voor Duurzaamheid, Milieu en de Energietransitie. Daarnaast gaat ze over het inkoopbeleid van de gemeente.

Binnen die rol probeert ze alles te doen om iets te veranderen. We zijn de planeet aan het uitwonen, terwijl er wel steeds meer oplossingen ontstaan, aldus Van Tongeren. Of we op tijd zijn om die te gebruiken, dat is de vraag. “Ik zit aan de optimistische kant. We moeten met zijn allen aan de slag. Dus alles waar ik verandering in kan brengen, daar ben ik mee bezig. Er is geen stapje waar ik van zeg: ‘Dat is te klein, dat is me te min.’ Waar wij nu mee pionieren en denken dat revolutionair is, is over tien jaar de standaard. En over vijftien jaar is dat alweer een beetje ouderwets.”

Niet alleen laagste prijs

Het optimisme aan de andere kant van de telefoonlijn werkt aanstekelijk en dat terwijl de werkelijkheid soms minder rooskleurig is. Zo stelden deskundigen van CE Delft in Cobouw dat de bouwsector nauwelijks duurzamer is geworden na ruim tien jaar duurzaam inkopen. Probleem: ambtenaren weten vaak niet hoe ze duurzame doelstellingen in aanbestedingen krijgen. Den Haag wordt vaker genoemd als voorbeeld waarbij het inkoopbeleid wél duurzaam is.

[Intermezzo:1]

Eigenlijk is het heel simpel, stelt de Haagse wethouder. “Als je alleen toetst op de laagste prijs, dan lukt het niet altijd. Je moet in de puntentelling van je aanbesteding niet alleen zorgen dat de laagste prijs eruit komt. Dat is eigenlijk waar het op neerkomt.”
Zo kijkt Den Haag ook naar de total cost of ownership. “Wij proberen dat steeds meer in de eisen te zetten. Net als bijvoorbeeld een CO2-prestatieladder.”

Als voorbeeld noemt Van Tongeren het meer elektrisch maken van het wagenpark. “Wat je dan snel hoort is dat zo’n elektrische wagen duurder is, maar wanneer je naar een periode van vijf of tien jaar kijkt, zie je dat het gebruik en het onderhoud veel voordeliger is.”

Glunderend door de gangen

Daarom is het ook van belang om te blijven investeren in de kennis van ambtenaren. Dat geldt ook voor de bouwers, vervoerders en materiaalverkopers. “Wij hebben veel gedaan aan opleiding en bijscholing. Dat moet niet alleen, het is ook echt leuk. De mensen die zich bij ons hierin verdiepen, zie je glunderend door de gangen lopen. Als je ze dan vraagt om een paar mooie voorbeelden, gaan ze allemaal glimmen.”

Zelf vindt ze de renovatie van de kademuren aan de Prinsessewal een mooi voorbeeld van hoe het anders kan. Die kades worden door Strukton niet op de ‘ouderwetse’ manier vervangen, maar krijgen een nieuwe fundering van jetgroutkolommen. Hiermee hoopt de gemeente ook de bomen op de kade te sparen.

“Een eis kan dan zijn: hoe kun je dit met de minst grote ingreep verstevigen? Wat kunnen jullie doen voor het boombehoud?” Zomaar iets doen omdat het vroeger ook zo ging, daar moeten we vanaf. Samenwerking is daarin belangrijk. “Eerst de dialoog aangaan”, vindt de wethouder. “En eerlijk naar de markt zijn. Iedereen kan de opdracht winnen, maar bij ons ligt de lat hoog en die lat is duurzaam.”

[Intermezzo:2]

Mooier en leefbaarder

Bij elke stap die je neemt, moet je al aan de voorkant goed nadenken. Zowel bij de sloop als bij nieuwbouw. Als voorbeeld noemt Van Tongeren het opnieuw gebruiken van dekzerken die bij een project in de stad over waren en later bij een nieuw project werden ingezet. “Dan moet je dus wel bedenken: dit is goed materiaal en dat kunnen we later nog een keer gebruiken. We weten alleen nog niet waar.”

Het zorgvuldig weghalen van het materiaal is wel wat duurder, net als de opslag. “Maar bij het hergebruik hoef je niet van heinde en verre grote platen natuursteen aan te laten rukken. En de inwoners vinden het ook heel mooi.”

Dat verhaal moet je blijven delen, zegt Van Tongeren. Daarmee steek je anderen aan. “Ik zeg dat ook tegen de duurzame ambtenarenteams. Zij zijn een soort duurzaamheidsambassadeurs. Op die wijze maakt je niet alleen de stad mooier en leefbaarder, maar doe je ook iets voor de generaties na ons.”

Vorig jaar organiseerde ze daarom ook een duurzaam bouwcongres. “Als je verandering wilt, dan moet je inspireren, goede voorbeelden delen en mensen bij elkaar brengen.”

Nooit opgeven

Toch gaat het ook in Den Haag niet altijd soepel. Zo hebben zij bijvoorbeeld ook last van de stikstofproblematiek. “Heel Nederland wil daarom nu graag een elektrische bouwlogistiek, maar zoveel van die machines hebben we nog niet. De innovatie gaat als een razende, maar soms gaat duurzaamheid niet in één keer van nul naar honderd. Dus je moet elke stap prijzen. Nu één elektrisch apparaat gebruiken, de volgende keer twee en de keer erna verwachten we dat alles elektrisch is.”

Gewoon nooit opgeven, dat is de kern. Het advies voor andere gemeenten: “Schroom niet om eens naar een andere gemeente te bellen. Hoe zouden jullie het aanpakken? Dus als je een keer tegen de muur aanloopt – dat gebeurt iedereen – bedenk dan: wat hebben we geleerd van de vorige opdracht?”

[Intermezzo:3]

Nieuw elan

Hoewel het dus niet overal altijd soepel gaat, merkt ze geen onwil bij andere gemeenten. Ook onder de bouwers vindt Van Tongeren genoeg partijen die met hun duurzame eisen aan de slag willen. “Ik zie een nieuw elan ontstaan voor een gezonde leefomgeving, schone lucht, duurzaamheid en het belang daarvan. En bijna iedereen wordt er blij van. Ik heb nog nooit meegemaakt dat iemand een duurzaam pand ziet of een duurzame vernieuwing en zegt: ‘Nou, ik vind dit helemaal niks.’”

Meer over de bouwtransitie:

Bouw voelt noodzaak om te veranderen: ‘We moeten het bouwproces omkeren’

Video’s Trends & Transitie 2021: ‘Hoe kunnen we bouwen zonder de planeet te slopen?’