Gespoten purschuim is een populaire manier om woningen na te isoleren. De Gezondheidsraad schat dat er in Nederland 250.000 woningen mee zijn behandeld. Over de risico’s van het isolatiemateriaal bestaat echter al jaren discussie. Bewoners en werknemers van isolatiebedrijven zeggen dat ze er ziek van werden. Isolatiebedrijven spreken dat op hun beurt tegen.

Nauwelijks toezicht

Cobouw ging in 2018 op onderzoek uit en ontdekte dat zelfs gecertificeerde bedrijven zich lang niet altijd aan de veiligheidsregels houden. Mede naar aanleiding daarvan paste minister Ollongren van Binnenlandse Zaken het Bouwbesluit aan. Zo moeten bewoners sinds juli dit jaar tijdens en tot twee uur na het sprayen van gespoten purschuim hun woning verlaten. Om benarde situaties in kruipruimten te voorkomen, moeten isolatiebedrijven daarnaast geforceerde ventilatie toepassen. Tevens gaf de minister de Gezondheidsraad de opdracht om de daadwerkelijke risico’s van purschuim voor bewoners te onderzoeken.

Onderaan de streep concludeert de Gezondheidsraad dat bewoners nauwelijks gezondheidsrisico’s lopen, mits er gewerkt wordt volgens de regels in het Bouwbesluit en de eigen voorschriften van de sector. Of dat altijd het geval is, betwijfelt het instituut echter. De autoriteit bevestigt namelijk eerdere berichtgeving van Cobouw dat meerdere isolatiebedrijven de veiligheidsregels aan hun laars lappen. “In de praktijk blijkt dat er niet altijd volgens de richtlijnen wordt gewerkt, zelfs nu nog”, waarschuwt de Raad de minister.

Praktijkmetingen nodig

De Gezondheidsraad dringt aan op inspecties en vindt dat de minister de huidige werkpraktijk moet onderzoeken. Het signaleert dat isolatiebedrijven dikwijls buitenlandse werknemers inschakelen die de Nederlandse taal niet machtig zijn en daardoor ook niet goed bekend zijn met de richtlijnen voor gespoten purschuim. Volgens de onderzoekers is dat vragen om problemen in krappe kruipruimtes, met onprettige omstandigheden en gevaarlijke chemicaliën. De Raad beveelt de minister ook aan na te denken over extra maatregelen, zoals een meldingsplicht. Daarnaast pleit de Raad voor verplichte certificering en handhaving van de richtlijnen.[intermezzos:1]

Meerdere slachtoffers van purschuim maakten mee dat het isolatiemateriaal niet goed was uitgehard. De Gezondheidsraad ziet de risico’s daarvan in en vindt dat de minister verplichte nacontrole moet overwegen. “In het geval dat het purschuim niet goed is uitgehard, zal het door de isoleerder verwijderd moeten worden om ongewenste blootstellingen voor bewoners te voorkomen”, schrijft de Gezondheidsraad daarover. De regels met betrekking tot het isoleren van spouwmuren en daken moeten volgens de Gezondheidsraad worden aangescherpt.

Risico’s voor werknemers hoger

Hoewel de Gezondheidsraad de opdracht kreeg om de risico’s voor bewoners te onderzoeken waarschuwt hij vooral ook voor de risico’s die werknemers lopen. Volgens de Gezondheidsraad worden die risico’s onderschat, zoals eerder ook in zijn conceptrapport viel te lezen. Toch is deze conclusie opvallend, omdat het aantal meldingen van werknemers met klachten (3 tussen 2002 en 2020) een stuk lager is dan het aantal meldingen van bewoners (onderzoeken melden tientallen tot honderden in Nederland).

De Gezondheidsraad plaatst vraagtekens bij deze cijfers en merkt op dat de concentraties isocyanaten en katalysatoren die in kruipruimten worden gevonden tijdens werkzaamheden ver boven de in het buitenland gehanteerde grenswaarden liggen. Zelfs geforceerde ventilatie (sinds kort verplicht) en persoonlijke beschermingsmiddelen bieden dan niet altijd voldoende bescherming. Uit internationale studies blijkt bovendien dat er aanwijzingen zijn dat isoleerders worden blootgesteld aan een hoge inwendige concentratie van isocyanaten en vlamvertragers.

Schadelijke concentratie kan snel oplopen

De Gezondheidsraad vindt het vreemd dat er in Arbo-catalogi niet staat beschreven hoe werknemers zich moeten beschermen tegen risico’s van gespoten purschuim. Het dringt aan op uniforme afspraken en extra onderzoek naar de daadwerkelijke risico’s voor werknemers. Vooral omdat concentraties schadelijke stoffen in kruipruimten snel kunnen oplopen als ventilatiesystemen bijvoorbeeld kort haperen of uitvallen.

“Een dergelijk onderzoek geeft inzicht in de blootstelling aan stoffen die ondanks het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen via luchtwegen en huid in het lichaam terechtkomen. Bovendien levert het informatie over de relatie tussen blootstelling aan stoffen tijdens purschuimisolatie en nadelige gezondheidseffecten”, aldus de Gezondheidsraad.

(tekst gaat verder onder de foto)

Puinberg met purschuimresten van een familie uit Vriezenveen.

Verwijderen is ook risicovol

Het verwijderen van purschuim gaat ook gepaard met de nodige risico’s. Ook tijdens het verwijderen, boren, zagen of bijsnijden van het schuim komen er volgens de onderzoekers schadelijke stoffen vrij. “In bestaande richtlijnen wordt daar echter niet op ingegaan. Het ontbreekt bovendien aan een standaard werkwijze voor het verwijderen van gespoten purschuim”, aldus de Gezondheidsraad.

Cobouw interviewde in 2017 en 2018 tal van betrokkenen, waaronder voor- en tegenstanders, directieleden, maar ook oud-medewerkers van isolatiebedrijf Pluimers. Zij gaven onder meer aan dat meerdere collega’s gezondheidsklachten hadden overgehouden aan werken met pur. Ze durfden daarover echter niet hardop te spreken, vanwege boetebepalingen in hun arbeidsovereenkomsten.

Tussen een volkszanger en een heksenjacht

Pluimers wuifde alle kritiek weg, stelde dat het alle veiligheidsmaatregelen trof die je kunt bedenken en verklaarde tegenover Cobouw dat er een heksenjacht gaande was op het isolatiebedrijf uit Rijssen. Cobouw sprak twee jaar geleden ook met meerdere slachtoffers. Hun klachten variëren van bloedneuzen tot klachten aan luchtwegen en langdurige vermoeidheidsklachten. De meeste slachtoffers werden allergisch voor bepaalde stoffen en leiden een aangepast leven.

Sommige slachtoffers moesten noodgedwongen hun woning verlaten en bivakkeerden jarenlang in een camper op de stoep voor hun eigen huis. Kort voor zijn dood in 2017 sprak Cobouw ook met volkszanger Gert Timmerman. Ook hij beweerde dat hij ziek was geworden door het isolatiemateriaal, hij drong aan op een verbod en liet een paar maanden later in een lokaal dagblad (Tubantia, red.) optekenen dat purschuim hem had gedood.

Strijd om pur-puinhoop

De meeste slachtoffers die Cobouw interviewde waren tijdens het isoleren in hun huis aanwezig. Sinds dit jaar is dat verboden, in de tijd dat de slachtoffers ziek werden golden die regels alleen voor gecertificeerde isolatiebedrijven. Meerdere bronnen verklaarden toen dat die gecertificeerde bedrijven zich niet hielden aan de richtlijnen. Volgens de Gezondheidsraad is dat nog altijd aan de hand.

Een ziek geworden familie uit Vriezenveen was de aanhoudende pur-ellende en strijd met juristen en bedrijven in 2019 zo zat dat het besloot de ‘vergiftigde’ woning te slopen. Wat volgde was een conflict met de gemeente over de vraag wie de verontreinigde puinhoop met purschuimresten moest betalen. Over mogelijke milieurisico’s laat de Gezondheidsraad zich niet uit.

Eerdere onderzoeken

Meerdere partijen, waaronder het Meldpunt Stichting Purslachtoffers dringen al langer aan op een verbod. Veel gezinnen strijden nog altijd door voor gerechtigheid, maar krijgen tot op de dag van vandaag nul op het rekest. De Gezondheidsraad spreekt in zijn rapport niet over een algeheel verbod, maar verzoekt de minister wel nog eens extra goed te kijken naar gespoten purschuim die als twee losse componenten verkrijgbaar is op de particuliere markt.

In het verleden zijn er meerdere onderzoeken uitgevoerd naar de gevaren van purschuimisolatie. In opdracht van NUON, dat destijds in een purschandaal verwikkeld was, toonde TNO in 2013 ook al aan dat werken met purschuim in principe geen gevaar voor de volksgezondheid oplevert, mits bedrijven allerlei maatregelen treffen. Op de vraag wat er gebeurt als die maatregelen uitblijven, geeft dat rapport geen antwoord.

(tekst gaat verder onder de foto)

De familie Morsink leefde jarenlang in een stacaravan. Inmiddels is de woning vrij van schadelijke stoffen.

De draai van het RIVM

Ook het RIVM deed onderzoek naar de gevaren van pur. Purslachtoffers dachten na het lezen van een conceptrapport in 2014 eindelijk erkenning te krijgen. In het eindrapport waren tal van eerder opgenomen kritische passages over pur echter ineens verdwenen. Cobouw maakte in 2018 een reconstructie van die ‘draai’.

Uit het RIVM-rapport valt wel op te maken dat er veel onduidelijkheid is over de stoffen die in pur-mengsels zitten. Fabrikanten willen die informatie veelal niet delen, omdat het bedrijfsgevoelige (je wilt de concurrentie niet wijzer maken, red.) informatie zou bevatten. Na problemen met pur is een aantal slachtoffers door NUON afgekocht, onder wie de voormalige voorzitter van het Platform Purslachtoffers.

Extra maatregelen vanaf 2021

In hoeverre minister Ollongren de adviezen van de Gezondheidsraad overneemt is nog onduidelijk. Vanaf 2021 moeten wel alle purschuimisolatieproducten die worden gebruikt door gecertificeerde bedrijven voldoen aan de door de branche geïnitieerde richtlijn emissieveiligheid. Die richtlijn beschrijft dat het emissieonderzoek in een testruimte onder gestandaardiseerde omstandigheden wordt gedaan.

“Vanzelfsprekend is het nodig om deze richtlijn te blijven toetsen aan de meest recente wetenschappelijke inzichten. Zo zal de richtlijn aangepast moeten worden als er nieuwe grenswaarden voor stoffen vastgesteld worden”, aldus de Gezondheidsraad.

Geen grenswaarden in Nederland

Bij gespoten purschuim worden ter plaatse twee componenten samengevoegd die door chemische reactie uitharden tot een isolerende schuimlaag. De ene component bestaat uit isocyanaten. Deze reageren met polyolen, het hoofdbestanddeel van de tweede component. In deze laatste component zitten tevens hulpstoffen: katalysatoren, blaasmiddelen en vlamvertragers.

“Van isocyanaten en katalysatoren is bekend dat deze gevaarlijk zijn voor de gezondheid”, besluit de Gezondheidsraad. Voor blootstelling van werknemers bestaan in sommige landen wettelijke grenswaarden; voor deze stoffen zijn die in Nederland nog niet van kracht. Voor bewoners bestaan er geen wettelijke grenswaarden, maar er zijn voor sommige stoffen wel advieswaarden ter bescherming van de gezondheid.

Onderzoek naar pur
Onderzoeksjournalist Thomas van Belzen deed in 2018 uitgebreid onderzoek naar gespoten purschuim en sprak met tal van wetenschappers, slachtoffers en betrokkenen. Mede naar aanleiding van zijn artikelen stelde de SP Kamervragen, paste minister Ollongren de regels in het Bouwbesluit aan en schakelde ze de Gezondheidsraad in. Hieronder een aantal van zijn artikelen.
‘Isolatiebedrijven schenden regels gespoten purschuim’
Nuon betaalde cruciaal pur-slachtoffer zwijggeld
Isolatiegigant Pluimers: ‘Heksenjacht op gespoten purschuim is pure oplichterij’
Oud-medewerkers Pluimers onthullen: ‘We werden ziek van pur’
De eenzame strijd tegen de purschuimindustrie
Waarom een kritisch RIVM-rapport over purschuim nooit het licht zag