Zeggenschap over je éigen data. Dat is waar het om draait straks in de wijk Brainport Smart District in Helmond. Straks zijn ze overal, het is onderdeel van het dagelijks leven. En niet alleen bedrijven verdienen er miljarden mee, ze blijven eigendom van de inwoners zelf. Zij kunnen de data op allerlei manieren slim inzetten: om energie met elkaar uit te wisselen, voedsel te produceren of om zich te verplaatsen. Ook zijn ze te gebruiken om te kijken of ze wel gezond leven. Misschien kunnen ze er zelfs een leuk zakcentje mee verdienen.

Inwoners beheren eigen digitale identiteit

Honderd huizen in de Helmondse wijk, die worden gerealiseerd door UNSense, (onderdeel van architectenbureau UNStudio van Ben van Berkel), worden volledig gebouwd volgens dit principe. Ze krijgen niet alleen een aantal technische snufjes of slimme diensten, zoals je die ziet in sommige andere slimme steden op de wereld, maar de data worden overal geïntegreerd. Functionaliteiten worden aan elkaar gekoppeld en inwoners kunnen zelf bepalen wat ze ermee willen.

“Inwoners beheren straks hun eigen digitale identiteit. Zie ze als een soort Avatars, met eigenschappen en voorkeuren die ze open kunnen stellen voor dienstverleners”, schetst Hans Bouwknegt die verantwoordelijk is voor de digitale strategie van UNSense, de plannen voor de proeftuin in Helmond. “Door het slimmer inrichten van diensten op het gebied van wonen, mobiliteit, voeding en gezondheid houden inwoners meer tijd en geld over om aan andere zaken te besteden.”

(Het verhaal gaat verder onder de foto)

Zo moet de wijk er ongeveer uit gaan zien. Foto: UNStudio

VolkerWessels start volgend jaar met bouw

Het klinkt als een vaag toekomstplan, maar dat is het allang niet meer. Onlangs werd met succes een haalbaarheidsstudie afgerond en dat betekent dat de ideeën ook daadwerkelijk uitgewerkt gaan worden. Een aannemer is er inmiddels ook al (VolkerWessels), de bouw begint volgend jaar.

Ook de ophef die vorig jaar ontstond over de suggestie dat inwoners huurverlaging zouden krijgen in ruil voor hun persoonlijke data, is inmiddels geluwd. De discussie laaide zelfs zover op, dat minister Ollongren eraan te pas moest komen. Zij maakte duidelijk dat ze juist krachtig voorstander is van data-experimenten in Nederland om zo de kwaliteit van leven te verbeteren.

Privacy volledig afgeschermd

Uiteindelijk bleek de ophef een storm in een glas water, want juist in het project in Helmond wordt privacygevoelige informatie volledig afgeschermd. ‘‘Het gaat niet naar bedrijven die er fors aan kunnen verdienen, zoals in Toronto’’, benadrukt bedenker en eigenaar van UNSense Ben van Berkel. “Dat is het grote verschil met andere slimme steden”, stelt hij. “Daar ligt de focus op zo veel mogelijk data verzamelen en doorverkopen. Via een consentsysteem worden data van inwoners in Helmond juist beschermd.”

Inwoners kunnen data-uitwisseling straks als het ware ‘uit- en aan zetten’. Wil iemand weten of zijn of haar levensstijl wel gezond is, dan kan de inwoner die informatie delen. Maar gaat het simpelweg over data voor de slager die zo weet welke allergieën iemand heeft, dan kunnen andere systemen worden uitgezet.

[intermezzos:1]

‘Data delen? Wat je zelf wil’

Bouwknegt: “Je kunt het zo groot en zo klein maken als je zelf wilt. Wij geloven er niet in dat het inwoners ten goede komt wanneer je hun data verkoopt. Wij geloven erin dat de dienstverlening op veel vlakken beter wordt als je inwoners zelf laat bepalen wat ze delen en wat niet.”

Dit kan zelfs zover gaan dat inwoners uiteindelijk kunnen verdienen aan hun data. Van Berkel: “Denk dan bijvoorbeeld aan de energie die je zelf opwekt en die je door kunt verkopen aan je buren. Wij gaan in dit experiment op zoek naar een win-winmodel.”

Veel voordelen voor gezondheid en economische situatie

Datagebruik op die schaal is volgens Van Berkel de toekomst voor steden in de hele wereld. Niet alleen omdat je er dan aan kunt verdienen, maar omdat het op vele vlakken voordelen kan bieden. “Wij willen met dit experiment leven in een stad echt verbeteren. Denk daarbij aan de economische situatie, maar ook aan gezondheid en sociale cohesie. Wij hopen dat datagebruik mensen dichter bij elkaar brengt, door bijvoorbeeld samen voedsel te produceren. Wij hebben onderzocht dat we in deze wijk 60 procent van ons eigen voedsel kunnen generen, maar dat bereik je alleen door tuinen te delen. Daarmee zorg je ervoor dat mensen bij elkaar worden gebracht.”

Traject
De wijk Brainport Smart District in Helmond wordt een real life-testomgeving, waarin wordt onderzocht hoe data en technologie op wijkniveau kunnen worden ingezet om een positieve impact te realiseren op de inwoners in sociaal en ook economisch opzicht. De wijk bestaat uit 1500 woningen en honderd daarvan maken onderdeel uit van deze pilot.
UNSense werd in 2018 door opdrachtgever Stichting Brainport Smart District geselecteerd om de pilot voor het ‘urban data platform’ voor deze honderd woningen uit te voeren. Vorig jaar werden de plannen gepresenteerd en onlangs is een studie om te toetsten of de ideeën haalbaar waren op financieel, technologisch en juridisch terrein, met succes afgerond.
Het komende jaar staat in het teken van het vormen van consortia: een bouwconsortium voor de aanleg van de huizen en infrastructuur, een tech-consortium voor de bouw van een innovatief urban dataplatform en een consortium van service-ontwikkelaars. Het is de bedoeling dat de bouw volgend jaar daadwerkelijk start. Op hetzelfde moment worden er ook bewoners gezocht die mee willen doen aan het experiment.

Het stedenbouwkundige plan voor de wijk is niet in beton gegoten en kan continu worden aangepast. Zo zorgt de coronacrisis nu al voor veranderingen. Gezondheid was altijd al een belangrijk thema voor de wijk, maar wordt dat nu nog meer. “We gaan van alles in de wijk proberen wat je in de toekomst ook in grotere steden gaat zien, dus bijvoorbeeld ook de 1,5-metereconomie”, vertelt Van Berkel. “Maar denk ook aan zorg via digitale middelen, online contact met de huisarts en het ziekenhuis, de luchtkwaliteit die wordt gemeten, enzovoorts.”

Lerend proces

Ook VolkerWessels en andere samenwerkende partijen kunnen meedenken en oplossingen aandragen. De traditionele manier van werken, dat de bouwer puur uitvoert wat de opdrachtgever heeft bedacht, wordt volledig losgelaten. “Dit is een lerend proces en dat is waar we ook op sturen. Dus als iemand tijdens het bouwen met een idee komt, zijn we daar juist blij mee.”

Wel wordt van VolkerWessels een slimme manier van bouwen verwacht op allerlei terreinen. Er moet bijvoorbeeld rekening worden gehouden met gezondheidsaspecten, het milieu en energie. Daarnaast komen circulariteit, modulair bouwen en flexibel bouwen in dit project bij elkaar.”

Experiment van een jaar

Zodra de wijk eenmaal is gerealiseerd, gaan de inwoners er in principe minimaal een jaar wonen. Daarna wordt het experiment misschien verlengd. Emmelien Kneppers, verantwoordelijk voor Strategic Business Development binnen UNSense: “Wat er daarna met de wijk gaat gebeuren? Dat weten we nog niet. De huizen zullen niet altijd een testwoning blijven. Het kan zijn dat het een normale wijk gaat worden. Maar alle inzichten die wij opdoen zullen ten goede komen aan de inwoners.”

Toepassen in andere wijken

Het is ook de bedoeling dat er onderdelen uit het experiment in andere wijken worden uitgerold. Daarvoor wordt nu een Urban Data Platform opgericht, zodat mensen de mogelijkheid krijgen hun data uit te wisselen. “Er wordt steeds meer geëxperimenteerd met slimme steden, maar dat is doorgaans beredeneerd vanuit de technologie. Nergens gebeurt dat op zo’n integrale manier als hier”, besluit Kneppers.