De pensioendatum is onverbiddelijk en spaart niemand. Van de ene op de andere dag is alles klaar. Een hand, een schouderklop en heel veel succes. Sommige werknemers vinden het heerlijk: eindelijk tijd voor leuke dingen. Andere zien er als een berg tegenop. Ze weten zich geen raad met de zee van tijd, missen hun collega’s en komen tot niets.

Dat laatste gold voor bouwplaatsmanager Otto Wiegand (68), die 45 jaar voor BAM had gewerkt toen hij in 2017 met pensioen ging. Wiegand: “Van 60 uur per week werken naar helemaal niks, dat was voor mij te rigoureus. Een gapend gat! Daar zag ik tegenop. Ik wilde veel liever langzaam afbouwen en BAM wilde graag dat ik bleef. Ze zagen mijn toegevoegde waarde en wilden mijn kennis niet kwijt.”

Als payroller jonge uitvoerders begeleiden

Beide partijen wilden door. Maar dan ben je er nog niet. Er moeten concrete afspraken worden gemaakt. BAM kwam met de vraag of Wiegand als payroller jonge uitvoerders wilde gaan begeleiden. Wiegand moest daar even over nadenken. Hij viel voortaan buiten de cao, hoefde geen pensioenpremie af te dragen maar zou ook niet betaald worden bij ziekte. Als payroller zou hij voor één specifieke opdrachtgever aan de slag gaan. Uiteindelijk stemde hij toe. Wiegand: “Ik heb nog flink moeten onderhandelen voor een gunstig tarief. De directie moest eraan te pas komen want met personeelszaken kwam ik er niet uit. Maar het kwam goed. Ik ben BAM daar erkentelijk voor. Ik heb plezier in mijn werk. En als payroller hou ik nog meer geld over ook.”

De derde levensfase

Gepensioneerden die nog willen meedraaien in het arbeidsproces, zijn vaak goud waard voor werkgevers. Ze zijn door de wol geverfd, ze kennen de organisatie en hebben mensenkennis. Toch is het helemaal niet vanzelfsprekend dat het thema ‘doorgaan’ ter sprake komt als het zover is. Misschien komt dat door het clichébeeld van de gemiddelde 65-plusser: in ruitjeshemd, corduroy broek en crèmekleurige Mephisto’s slijten onze energieke AOW’ers hun dagen met vakantie vieren, wijn drinken, fietsen en eendjes voeren. Werken is uit den boze, toch?

[intermezzos:1]

Nee dus. Het clichébeeld is aan vervanging toe. Daarover verscheen onlangs het rapport ‘De derde levensfase’ van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS). De raad schetst een helder beeld van wat mensen in de derde levensfase willen en kunnen. (In de vierde levensfase zijn ouderen vaak volledig hulpbehoevend, daarover gaat dit artikel niet.) De raad is van mening dat de waarde van vitale, jongere ouderen (oudere jongeren?) te weinig wordt onderkend. Ze zouden vaker en passender kunnen worden uitgenodigd om op de een of andere manier deel te blijven nemen aan maatschappij en bedrijfsleven.

‘Oudere bouwers willen autonomie’

Raadslid Pieter Hilhorst is mede-auteur van het genoemde rapport. Hij heeft geen specifieke kennis van de bouwsector, maar door alle gesprekken die hij voerde, kan hij concreet schetsen wat deze doelgroep wil. Hilhorst: “We zien drie belangrijke wensen. Oudere bouwers willen autonomie en zelf bepalen hoe ze hun leven inrichten, ze verlangen naar verbondenheid met anderen en ze hechten grote waarde aan erkenning en waardering. Daar kunnen werkgevers beter op inspelen. Het loont de moeite. Met name in de bouw, met haar enorme personeelstekorten, kunnen werkgevers ouderen langer betrekken door creatieve individuele afspraken te maken en belemmeringen, zoals cao-afspraken en het verplichte pensioen, zo veel mogelijk weg te nemen.”

Gepensioneerde bouwvakkers hoeven gelukkig niet meer de steiger op. Door hun kennis en ervaring kunnen ze een rol spelen als coach, stagiairs begeleiden, contacten onderhouden met vaste klanten of leveranciers, offertes schrijven of hun kennis van het netwerk inzetten.

Overbruggingsbanen

Betaald werk zoals Otto Wiegand dat heeft, is volgens Hilhorst niet de heilige graal. Ook uit een vrijwillige taak met verantwoordelijkheid en beslissingsbevoegdheid kan veel waardering spreken. Hilhorst: “In de VS kennen ze overbruggingsbanen: iemand blijft betrokken bij een klein aantal projecten of taken en draagt kennis over.” De mogelijkheden zijn enorm. Volgens Hilhorst zou elke organisatie moeten nadenken over hoe kan worden voldaan aan de wensen van gepensioneerden die nog graag willen en toegevoegde waarde hebben.

Bouwend Nederland herkent zich in het beeld van de RVS. De organisatie zet al jaren vol in op duurzame inzetbaarheid: oudere werknemers zo lang mogelijk gezond aan het werk houden. “Zorgen dat bouwvakkers ondanks het zware werk hun pensioen halen is al een hele uitdaging”, stelt programma-manager Marieke van der Post. “Ze daarna nog een paar extra jaren ‘meenemen’ zou ideaal zijn. Het is het best mogelijke scenario.” Daarvoor moeten ouderen volgens Van der Post al tijdens hun loopbaan, op hun veertigste of vijftigste, bewust worden gemaakt van gezond werken. Dat heeft immers effect op de lange termijn en zal er vaker toe leiden dat ze door kunnen en willen na hun pensioen.

Achter de geraniums

Van der Post en haar collega Erik Tierhof hebben geen cijfers. Het exacte aantal gepensioneerde bouwvakkers dat nog iets zou kunnen betekenen maar achter de geraniums zit, kunnen ze niet noemen. Maar Tierhof denkt niet dat bouwbedrijven veel kansen laten liggen: “Wat we zien is dat de sector dit best goed oppakt. Vooral bij familiebedrijven wordt er werk van gemaakt. Oudere vakmensen kennen het bedrijf door en door en voelen zich sterk verbonden. Die verbondenheid stopt niet zomaar als ze op hun 66ste in de AOW komen. Zeker in familiebedrijven zijn de banden sterk. Ouderen krijgen een functie aangeboden als allround-klusser of transporteur van materialen. Ook allerlei meester/gezel-varianten komen we vaak tegen.”

[intermezzos:2]

Als werkgever en werknemer allebei door willen, moeten er individuele afspraken worden gemaakt en daarvoor is vooralsnog de volledige cao van toepassing. Dat is een belemmering volgens Tierhof en Van der Post. Het schrikt ondernemers af om een 75-jarige volgens de cao te betalen. Daar moet iets op bedacht worden door de cao niet op alle punten van toepassing te laten zijn voor gepensioneerden, vindt Van der Post: “De sociale partners moeten deze belemmeringen wegnemen. Wij vinden dat je dit aan individuele afspraken tussen werkgever en werknemer moet overlaten.”

‘Werken houdt me jong’

Bij BAM werd dit ‘probleem’ getackeld door Otto Wiegand als payroller in te zetten. Naar ieders tevredenheid. Ook de vaste opdrachtgever is blij met Wiegand: “Als er iets is zoekt hij mij op in de schaftkeet.” Wiegand herkent zich in het beeld dat in dit artikel wordt geschetst. Wel geeft hij aan dat doorwerken vooral iets is voor leidinggevenden omdat veel bouwvakkers, timmerlieden en metselaars er wel klaar mee zijn op hun 66ste. Wiegand heeft een helder advies voor ondernemers die hiermee aan de slag willen: “Peil de mensen waaraan je merkt dat ze moeite hebben om met pensioen te gaan. Met hen moet je praten. Misschien willen ze als omgevingsmanager contacten gaan onderhouden met de buurt. Laat merken dat je hen waardeert en ga in gesprek over wat ze leuk zouden vinden. Ikzelf vind het leuk om verbonden te blijven met het bedrijf waarmee ik vergroeid ben geraakt. Werken houdt me jong. En mijn opdrachtgever kende me al en vertrouwt me. Ik weet dat ik geen gevechten aan hoef te gaan over het allerlaatste dubbeltje.”

Doelgroep groeit als kool
In 2018 telde Nederland 2,4 miljoen 65-plussers, waarvan 43 procent vrijwilligerswerk doet (gemiddeld zo’n 7 uur per week). Dat blijkt uit de Enquête Beroepsbevolking van het CBS. In 2040 zal het aantal 65-plussers zijn gestegen naar 3,2 miljoen. Volgens het CBS zijn er steeds meer 65-plussers met betaald werk. In 2003 telde Nederland 75.000 65-plussers met een vaste (fulltime) baan. Inmiddels is dat aantal gestegen naar 255.000, waarvan er 88.000 ouder dan zijn 70 en 24.000 zelfs ouder dan 75. De meeste 70-plussers met betaald werk zijn werkzaam als zelfstandige, meestal zonder personeel, en werken relatief vaak in een kleine deeltijdbaan. De groei van het aantal werkende ouderen komt deels door vergrijzing van de bevolking. Maar niet alleen dat. Vooral na 2015 nam de participatie van 65-jarigen toe. Dat heeft te maken met de AOW-leeftijd, die stapsgewijs is verhoogd tot 66 jaar in 2018.