Jan Kees de Pagter is de enige techneut binnen de Tijdelijke Commissie Mijnbouwschade Groningen (TCMG). Als voormalig lid van de raad van bestuur van VolkerWessels kent hij als enige de bouwsector door en door. Zijn handen jeuken om te versnellen, de aardbevingsschade op te lossen, maar ook het opzetten van een schadeloket kost tijd.

“Alles loslaten en maar betalen, is geen optie. Dan komt het niet goed.” Ruimhartig, voortvarend, onafhankelijk en rechtvaardig is de opdracht die de commissie heeft meegekregen. “Volledig los van de NAM. Dat wil ik even benadrukken.” Hij zou zijn functie onmiddellijk hebben neergelegd bij een ‘carte blanche’ zoals de Tweede Kamer even heeft overwogen. “Het beoordelen van schades mag geen willekeur worden. Nooit.”

“Iedereen dacht ‘Weer zo’n clubje’, begrijpelijk”

De Pagter trad ruim tien jaar geleden op als mediator bij het geschil over de bouw van de Tweede Coentunnel. Zijn taak om nu alle aardbevingsschade in Groningen af te handelen, is mogelijk nog complexer. “Ingewikkelde projecten zijn altijd mijn ding geweest, hebben een soort magneetkracht op mij.” Het bevalt hem wel, dat krachtenveld tussen kritische politici in Den Haag, wantrouwige burgemeesters, wanhopige bewoners en afhakende bouwers.

Hij stuitte op een muur van wantrouwen. “Iedereen dacht ‘weer zo’n clubje’. Dat begrijp ik helemaal. Maar dacht ook, ‘daar kan ik het verschil maken’.” Valse bescheidenheid speelt hem geen parten. De Pagter blijft heilig overtuigd dat alle beschadigde huizen en panden op termijn weer spik en span in orde komen. “Groningen moet weer helemaal in oude luister worden hersteld. Ook de boerderijen en monumenten. Wanneer? Dat durf ik nog niet hardop te zeggen.”

Dat ‘bevinkje’ leverde 5000 x aardbevingsschade op

Op last van de Tweede Kamer werd in recordtempo het loket vanaf maart 2018 uit de grond gestampt tot een projectorganisatie van 300 mensen. “Dat was wel erg snel. En ook best moeilijk.” Binnen een maand werden de eerste inspecteurs op pad gestuurd. Eindelijk kwam eind 2018 de operatie op stoom, werden meer meldingen afgehandeld dan dat er nieuwe binnenkwamen en slonk voor het eerst het stuwmeer van lopende zaken. Tot de nieuwe beving in de vroege ochtend van 22 mei dit jaar. Dat ‘bevinkje’ in Westerwijtwerd, met een magnitude van 3,4 leverde in een klap weer 5000 nieuwe meldingen op. “Toen wisten we: Nu moet er echt iets drastisch veranderen.”

Toen pas? Het is toch al tien jaar kwakkelen met de aardbevingen in Groningen?
“Tien jaar geleden viel het kwartje dat de gaswinning enorme gevolgen heeft voor de Groningers. Dat de bevingen op zo’n 3 kilometer diepte grote schade veroorzaakt aan de huizen en panden in de regio. De rol van de NAM is daarbij niet altijd even charmant en voortvarend geweest. Laat ik dat voorzichtig formuleren. Pas relatief recent is er ruimte voor erkenning en excuses. Wij zijn in 2018 aan het werk gezet met de opdracht om het stuwmeer aan schades weg te werken. We hadden nog goede hoop, maar wisten dat een nieuwe beving meteen weer achterstand zou betekenen en roet in het eten kon gooien. Dat is gebeurd, die 22e mei. Nu nog geen zes weken later is de speciale stuwmeerregeling van kracht geworden met een grotere en directe rol voor de aannemer. Daar waren we al over aan het nadenken, maar de nieuwe beving heeft dat denken versneld.”

Wat betekent die stuwmeerregeling?
“Bij kleine schades wordt in een keer 5000 euro uitgekeerd. Daar kunnen 16.000 mensen gebruik van maken. In veel gevallen gaat het toch om enkele scheuren of stucwerk. Bij ruim 5000 oudere schades waar nog geen adviesrapport is opgesteld, is ook nog een regeling tot 11.000 euro. Ook die schademelders mogen zelf op zoek naar een aannemer die de schade dan vrijwel direct herstelt. Deze ‘aannemersregeling’ is dus zonder toets van een onafhankelijke expert. We verwachten dat deze stuwmeerregeling voor bijna driekwart van deze schademelders soelaas biedt. Het streven is om eind dit jaar nog zo’n 3000 tot 4000 schades in portefeuille over te houden.”

Zijn al die andere schades dan opgelost?
“Nee, die zijn schadeloos gesteld. Uitbetaald. De bewoners mogen zelf een aannemer zoeken en de opdracht verstrekken. Tot 5000 euro is er vanuit de stuwmeerregeling geen controle behalve een eenvoudige nulmeting. Tot 11.000 euro wordt die rekening – na goedkeuring – betaald door het schadeloket. Voor de uitvoering geldt overigens een termijn van vijf jaar.”

Bouwers haken af in aardbevingsgebied Groningen

Na goedkeuring?
“Het gaat vooral om vastleggen via foto’s. Vastleggen van de schade en van het herstel. Het wordt echt een ruimhartige regeling. We willen kunnen vaststellen dat er schadeherstel heeft plaatsgevonden., maar gaan niet beoordelen of een scheur dan mijnbouwschade is of toch niet. Ja, zo noemen we de aardbevingsschade. Momenteel wordt in ongeveer 90 procent van de besluiten schade vergoed.”

Gaat zo’n regeling wel werken?
“Dat is afwachten. Veel mensen voelen zich onveilig en willen graag van een deskundige horen dat ze veilig zijn; zich geen zorgen hoeven te maken over de bouwveiligheid. Voor die mensen biedt de vaste vergoeding van 5000 euro in deze regeling mogelijk geen oplossing, want er komt dan geen deskundige meer langs. De schade wordt in principe veelal ongezien vergoed.”

Hoe voorkom je dat er ‘cowboys’ en gelukszoekers afkomen om te profiteren van zo’n ruimhartige regeling?
“We gaan uit van vertrouwen en tegelijk zijn we niet naïef. Dat risico is er. Maar dat hoort bij een onorthodoxe noodmaatregel als deze. Het idee is grote groep mensen snel te helpen en vertrouwen op bonafide aannemers die daar een rol in pakken. Dan hebben we te accepteren dat daar misschien een enkeling misbruikt van maakt.”

Wat als er acuut instortingsgevaar dreigt?
“Daarvoor hebben we een aparte aanpak. De TCMG voert samen met een extern bouwkundig adviseur binnen 48 uur een veiligheidsinspectie uit. Als de situatie daadwerkelijk acuut onveilig is, wordt in overleg met de bewoner ter plekke een plan gemaakt. Zo nodig worden meteen muren gestut of ankers geslagen. In de praktijk vereist slechts 12 procent van de meldingen acuut ingrijpen. Vaak is het ook een schreeuw om duidelijkheid. Heel begrijpelijk, want problemen zijn lange tijd niet serieus genomen.”

Kunnen aannemers zo’n bulk van aardbevingsschade wel aan?
“Ik heb een moreel appèl gedaan op de Groningse aannemers om capaciteit vrij te maken. Daar is goed gehoor aan gegeven voor zover het gaat om aannemers die ons willen helpen bij de schade-opnames. Voor de stuwmeerregeling zal de praktijk het natuurlijk nog moeten uitwijzen.”

Wat is die rol van de aannemers in de reguliere procedure?
“We hebben momenteel 13 aannemers geselecteerd die voor ons schade-opnames doen en calculeren. Vervolgens beoordeelt een onafhankelijke deskundige dat werk en die adviseert ons over het besluit om schadevergoeding voor dat gebouw. Zo kunnen we tegelijk de kennis, kunde en capaciteit bij de aannemers benutten en de schaars beschikbare deskundigen efficiënter inzetten. Het is de bedoeling om aantal aannemers binnen enkele maanden op te schalen naar 20. Voordeel voor betrokkenen is dat ze dan de aannemer die de schade-opname doet, na toekenning van een eventuele schadevergoeding, ook kunnen vragen het herstelwerk uit te voeren.”

Wie zijn dat?
“Dit zijn bijvoorbeeld bouwbedrijf Iden, bouwbedrijf Kooi, Brands Bouw, Rottinghuis, Van Wijnen, Jorritsma Bouw en Vriesbouw. Het gaat om kleine, middelgrote en grote bouwbedrijven verdeeld over de regio. Ze houden zich aan het standaard opnameprotocol en het calculatiemodel van de TCMG.”

De aannemers zijn toch juist massaal afgehaakt?
“Nee, dat is gebeurd bij de versterking operatie. Dat is een apart traject dat in de uitvoering nu losstaat van de schadeafhandeling. Natuurlijk zijn die twee niet helemaal los te koppelen, maar daar wordt het verhaal nog ingewikkelder van. En dit is al lastig genoeg om uit te leggen. We krijgen signalen dat er nog meer aannemers aan de slag willen. Daarom start dit najaar nog een extra mogelijkheid door met de reguliere procedure toch je eigen aannemer aan te dragen om de schade-opname en calculatie te doen.

Dus er is genoeg capaciteit bij de aannemers?
“Die belofte hebben ze ons gedaan. Dus ja. Daar moeten we op vertrouwen. Niet alles hoeft meteen te worden uitgevoerd.”

Welke eisen gelden voor de aannemers die bewoners zelf mogen aandragen?
“Om te garanderen dat iedereen gelijk wordt behandeld, wordt gewerkt met onze calculatietool en een standaardmethode voor schade-opname. Het is belangrijk dat die aannemers op zijn minst zijn ingeschreven bij de Kamer van Koophandel, de stichting Bouwgarant en tijdens de uitvoering ook veilig en netjes werken. Het moet  snel, maar ook goed gebeuren.

Is deelname aan de aannemersvariant verplicht?
“Nee, alles is op basis van vrijwilligheid.”

Maar bewoners kunnen het geld ook anders besteden? Ervan op vakantie gaan?
“Ja, in theorie kan dat. Maar tot nog toe hebben we die ervaring niet. Het is wel vaak zo dat mensen zelf een aannemer willen zoeken. Daarom gaan we dat ook mogelijk maken. Dat is een prima alternatief, zeker als ze in het verleden goede ervaring hebben opgedaan met zo’n klusser of bouwbedrijf. Tegelijk zijn er ook veel mensen die met de handen in het haar zitten. Hebben geen idee waar ze moeten beginnen om een goede aannemer te zoeken. Daar is dan die pool voor.”

En wat als er nieuwe schade ontstaat door een nieuwe beving?
“Zo’n melding wordt opnieuw in behandeling genomen. De realiteit is dat Groningers statistisch gezien elk jaar rekening hebben moeten houden met een nieuwe zware beving. De kans dat op nieuwe schade is realiteit, helaas.”