De kern van het probleem is dat belastingaftrek veel voordelen heeft en het afschaffen dus vooral nadelen. Ik geef de voordelen in het kort want ze zullen in grote lijnen bekend zijn. Ik ga voorbij aan het verschil in voordeel tussen hoge en lage inkomens.

De aftrek van hypotheekrente heeft een opdrijvend effect op de prijzen van woningen. Afgezien van het nadeel daarvan voor kopers, is dat een voordeel voor diverse bij de woningbouw betrokken partijen: projectontwikkelaars, gemeenten, hypotheekbanken, makelaars en niet in de laatste plaats de rijks- (en ook de gemeentelijke) overheid als gaarder van belastingen. Architecten en aannemers profiteren in mindere mate.

Voor kopers is het nadeel van het prijsopdrijvend effect in zekere zin beperkt. Het gaat pas mis als persoonlijke omstandigheden sterk wijzigen, als op de woningmarkt de prijzen sterk dalen en de bank meer zekerheid vraagt. Dan zou de koper moeten aflossen of de hypotheek onder ongunstiger voorwaarden moeten oversluiten. Of, wanneer dat niet haalbaar is, het huis moeten verkopen en goedkoper gaan wonen. In dat geval zal een beroep moeten worden gedaan op een vangnet van woningcorporaties, schuldsanering en eventueel huursubsidie.

Hoge prijzen zijn in hogere mate nadelig voor starters. Het is nu al vrijwel onmogelijk om als starter, en zeker als eenverdiener, de koopmarkt te betreden. Maar of dat ook een probleem is?

Geen eiland

Wanneer men de hypotheekrente-aftrek in internationaal perspectief plaatst, liggen de kaarten anders. Ook al kan geen enkel ander land Nederland verplichten zijn directe belastingen te wijzigen; Nederland is geen eiland. Internationaal vertonen de belastingtarieven een neergaande lijn. Ook Nederland heeft zijn tarief verlaagd, met als neveneffect dat de hypotheekrente-aftrek per saldo is verminderd. Het is de verwachting dat dit in de toekomst nog een keer gaat gebeuren. Dergelijke stappen laten het principe van hypotheekrente-aftrek echter onaangetast.

Het nieuwe belastingstelsel gaat nog een stapje verder. Het geeft mensen die in Nederland werken, de mogelijkheid om de hypotheekrente van een huis in het buitenland af te trekken. Wat dat betekent zien we in België en Duitsland, maar het kan elk ander land in de wereld zijn. De belangstelling van Nederlanders voor een relatief goedkoop huis in het groen, kan daar de prijzen sterk opdrijven, met als gevolg dat de lokale bevolking deze niet meer kan opbrengen en achter het net vist. Nederland exporteert als het ware zijn beleid van aftrek van hypotheekrente. Daar zal zeker kritiek op komen. Grenzen weg akkoord, maar dan ook hetzelfde belastingstelsel.

Nogmaals stel ik de vraag of dat een probleem is? Vanuit Nederlands perspectief niet, kan men zeggen. Voor projectontwikkelaars en banken en misschien ook wel voor buitenlandse gemeenten zijn er in principe dezelfde voordelen als die in Nederland kunnen worden behaald. Je bouwt gewoon net over de grens een dorp voor Nederlanders. De grond is er nog goedkoop, de aannemers hongerig en er is geen gezeur over de matige kwaliteit van de woningbouw zoals dat in Nederland inmiddels heeft postgevat.

Staatsschuld

Met dat perspectief zou het misschien helemaal niet nodig zijn de discussie over de hypotheekrente-aftrek in Nederland te voeren. Er zijn echter wel andere redenen voor. De totale hypotheekschuld is inmiddels groter dan de staatsschuld. Als men de aftrek ziet als een vorm van subsidie aan kopers van woningen, waar de staat tegelijk voordeel bij heeft, is het goed denkbaar dat die subsidie wordt omgezet in een subsidie die erop is gericht de schuld aan de bank terug te dringen. Daar zit namelijk het grootste probleem. Miljoenen Nederlanders zitten via hun hypotheek soms nog tien, twintig jaar vast aan de bank. Die verdient daar elke maand en elk jaar aan, maal het aantal jaren, maal het aantal mensen dat een hypotheek heeft verstrekt. Dat levert de banken veel geld op dat kan worden aangewend voor acquisities in het buitenland. Maar is het nu een probleem, of niet?