Hij durft er in deze bizarre tijd bijna niet over te klagen, maar de Friese infrabouwer Jelle Coen Bijlsma maakt zich grote zorgen over zijn toekomst. Als er niet snel iets gebeurt, heeft hij na de bouwvak geen werk meer. “Maar ik denk niet dat wij in deze coronatijd aan de beurt zijn om te schreeuwen”, zegt hij een tikkeltje gefrustreerd. “Er zijn andere sectoren die het stukken zwaarder hebben. Maar vergis je niet: stikstof is voor de infrasector nog steeds een groot probleem. Normaal komen er tien tot vijftien tenders per dag op de markt, nu ben ik blij als het er vijf zijn.”
En Bijlsma is niet de enige die het gevaar ziet. De snelheidsverlaging naar 100 kilometer is weliswaar ingevoerd, maar dat alleen biedt voor veel projecten geen oplossing. Honderden, zo niet duizenden infraprojecten kunnen nog steeds niet van start. “De spoedwet biedt alleen ruimte voor woningbouw en de zeven grote (MIRT)-infraprojecten”, doceert Reinoud Kleijberg, adviseur biodiversiteit en stikstofexpert van Arcadis. “Omdat het afketsen van deze projecten volgens het kabinet echt voor grote problemen in de samenleving zou zorgen.”
Dichtbij Natura 2000-gebied
Vooral voor infraprojecten die dicht bij Natura 2000-gebieden liggen ziet het er niet rooskleurig uit, ziet Ester van Spijker, directeur van Van Spijker Infrabouw. En niet alleen projecten die al in uitvoering waren, maar vooral nieuwe opdrachten. Die komen niet op de markt. “Dat is het grootste pijnpunt op dit moment voor de infrasector: er zijn nauwelijks tenders. Het gaat vooral om langetermijnprojecten die over een half jaar tot driekwart jaar in uitvoering komen, de grotere UAV-gc-werken. Voor de kortetermijnprojecten zien opdrachtgevers minder onzekerheid.”
Hoeveel projecten er precies in de problemen zijn door de stikstofproblematiek, weet niemand. Het kunnen er honderden, maar misschien ook wel duizenden zijn. De zaken waar de Raad van State een streep door heeft gezet, zijn alleen de zaken die officieel zijn aangehouden op basis van de oude PAS-wetgeving. Er zijn ook veel projecten waar geen bezwaar tegen wordt gevoerd, die simpelweg geen onherroepelijke vergunning krijgen omdat er niet tegen wordt geprocedeerd. “Soms wordt er hard geroepen dat er een stikstofprobleem is, terwijl dat eigenlijk niet het geval is’’, verklaart woordvoerder Emmy de Jager van de Raad van State. ‘‘In andere zaken spelen wel degelijk dit soort problemen, maar die komen niet aan het licht omdat bezwaarmakers er niet op wijzen. Het is daardoor onmogelijk een lijst bij te houden bij hoeveel projecten dit werkelijk speelt’’, aldus De Jager. Een van de projecten die het afgelopen jaar in de media verscheen is de Afsluitdijk. Volgens Rijkswaterstaat zijn daar echter geen stikstofproblemen. “De renovatie gaat door, alle werkzaamheden van project Afsluitdijk zijn vergund en niet afhankelijk van de stikstofproblematiek”, laat een woordvoerder weten.
Het coronavirus maakt het er niet makkelijker op. De overheid heeft wel andere dingen aan haar hoofd. Ook de recente afgenomen stikstofuitstoot (minder files), is niet ineens de oplossing voor het probleem. “Nee, zo werkt het niet”, zegt Niels Bronsgeest, consultant gebiedsontwikkeling bij Tauw. “Het is niet zo dat er nu opeens meer vergunningen kunnen worden afgegeven omdat er minder uitstoot is. Dat kan alleen als er substantieel stikstofruimte wordt gecreëerd door gericht overheidsbeleid en door wet- en regelgeving. Voorlopig kan er alleen een vergunning worden afgegeven als er geen extra emissie van stikstof optreedt of wanneer de depositie van stikstof niet significant negatief is voor de natuurdoelen in het Natura 2000-gebied.”
Extern salderen
Dus zit er voor de infrabouwers niets anders op dan naar andere manieren te zoeken om de uitstoot naar beneden te brengen. Maar veel opties zijn er niet. Een van de manieren is extern salderen, bijvoorbeeld door veerechten op te kopen van een boer en de ruimte die daardoor ontstaat te gebruiken voor een bouwproject. Maar in veel provincies zijn daar nog steeds geen regelingen voor.
Zo moet Jelle Coen Bijlsma daarvoor nog zeker tot de zomer wachten. “De provincie Friesland heeft zojuist besloten een beslissing hierover tot die tijd uit te stellen. Of ik daarvan baal? Ja, want dit was een regeling waar ik nog wat hoop op had.”
ADC-toets: risicovol
Een andere optie is de ADC-toets. Maar voor veel projecten is dit té risicovol en te ingewikkeld. Niet voor niets is het nog maar bij een paar projecten in Nederland met succes toegepast. Stikstofexpert Kleijberg: “Bij deze toets moet je compensatiemaatregelen treffen en dat heeft nogal wat voeten in de aarde. In sommige gevallen is het zelfs onbegonnen werk. Denk aan bijvoorbeeld de haven van Rotterdam, de uitstoot daar heeft effecten voor heel Nederland. Dat kun je niet allemaal compenseren.”
Een van de weinige projecten waar de toets wél met succes is toegepast, is de Kempenbaan in Veldhoven (uitgevoerd door Tauw). Onlangs is de uitvoering – na jaren vertraging omdat de Raad van State dwars lag vanwege de PAS – eindelijk van start gegaan. De wethouder en de projectleider van de gemeente Veldhoven zijn achteraf blij dat ze dat risico destijds hebben genomen, maar waarschuwen wel dat het niet makkelijk is. “We hebben een enorm risico genomen en fors geïnvesteerd om dit mogelijk te maken”, vertelt wethouder Ad van den Oever. “Er was een stukje lef voor nodig. Wij zouden dit alleen aanraden als je zeker weet dat je een kans maakt.”
Is de situatie dan compleet uitzichtloos? Nee, want er gaat sinds de invoering van de spoedwet ook langzaamaan meer goed. De woningbouw komt weer redelijk op gang en ook de Raad van State laat steeds meer projecten doorgaan op plekken waar een kleine stikstofdepositie is gemeten.
Ecologische toets
“Het blijkt dat de Raad toch minder streng is dan gedacht”, zegt stikstofexpert Martijn Verwoerd van Bouwend Nederland hoopvol. “De Raad van State heeft bevestigd dat projecten die boven de 0,00 mol uitkomen wel degelijk vergund kunnen worden als uit een ecologische toets blijkt dat dit niet tot significant negatieve effecten leidt op het Natura 2000-gebied. Er kan dus vaker dan gedacht worden vergund. Dat biedt hoop, misschien dat ambtenaren en bestuurders die deze uitspraken lezen, straks weer meer gaan vergunnen.”
Daarnaast heeft de overheid onlangs een nieuw pakket aan maatregelen aangekondigd dat voor extra ruimte kan zorgen. Om de natuur te versterken en te herstellen investeert het Rijk komende tien jaar een bedrag oplopend tot 300 miljoen euro per jaar. Ook neemt het kabinet bronmaatregelen om alle sectoren te ondersteunen en de neerslag van stikstof in de natuur terug te brengen.
Stikstofbank: ook voor infra?
Het zijn mooie eerste stappen, maar het is niet voldoende, vreest Bouwend Nederland. Het neemt de problemen voor de infraprojecten en woningbouw rondom Rotterdam en Den Haag niet weg. Verwoerd: “Het zou enorm veel schelen als meer infraprojecten een beroep kunnen doen op de stikstofbank. Daar lobbyen wij al een hele tijd voor. Of die optie er ook komt? Dat is koffiedik kijken, maar ik sluit het niet uit.”
Wat pas écht zou helpen is een landelijke drempelwaarde, stelt de brancheorganisatie. Daar pleit de bouwsector al maanden voor. Voor projecten die minder stikstof uitstoten dan een bepaalde waarde (de drempel), is dan alleen nog een bouwvergunning nodig. Dat zou betekenen dat er voor die projecten geen natuurvergunningsplicht of uitgebreide en kostbare stikstofberekeningen hoeven te worden gedaan. Dan kunnen veel projecten tóch doorgang vinden, is de redenatie.
De kans dat dit gebeurt, is echter vrij klein. Het kabinet denkt wel aan een regionale drempelwaarde per provincie. “Maar dit zal afhangen van de lokale situatie”, laat een woordvoerder van het ministerie van Landbouw weten. “Gebiedsgericht zal moeten worden bekeken wat de staat van de natuur en mate van stikstofdepositie is. En of de mogelijkheid bestaat voor invoering van een drempelwaarde en of eventuele invoering om aanvullende maatregelen vraagt.” Wanneer dat er dan komt, is niet duidelijk.
Heft in eigen hand
Maar wat voor uitwegen zijn er dan nog voor (infra)bouwers? Volgens Tauw-consultant Bronsgeest is het heft in eigen hand nemen de remedie. Hij stelt dat er altijd mogelijkheden zijn de stikstofdepositie naar beneden te krijgen. “Begin met het maken van een analyse: wat voor opties heb je allemaal? Denk aan slimme energieoplossingen, de inzet van emissieloos materieel en neem een voorbeeld aan wat de partijen in de omgeving allemaal doen. Maar kijk ook naar de uitgangspunten van je project: in sommige gevallen werkt het als je die minder ambitieus maakt. Dat is misschien niet altijd de meest wenselijke oplossing, maar dan kun je wél doorbouwen.”
Directeur Ester van Spijker van Van Spijker Infrabouw ziet dat er de laatste tijd langzaam maar zeker meer van dat soort stappen worden genomen. “Wat ik merk is dat opdrachtgevers in tenders steeds vaker voorschrijven dat je aan de slag moet met schone machines. Dat is positief, zo kun je de uitstoot flink verlagen. Je komt dan beter uit met je AERIUS-berekening (stikstofberekening). Eigenlijk zouden opdrachtgevers dat standaard moeten doen”, is haar advies.
Pijn voelen
Ondanks de kleine stappen die er nu worden gezet, gelooft de Friese infrabouwer Bijlsma niet dat de infrasector er zonder kleerscheuren vanaf komt. De coronacrisis maakt het nóg lastiger om uit de stikstofproblemen te komen. Er zijn minder mensen aan het werk bij provincies en gemeenten, budgetten van opdrachtgevers slinken. “Al die kosten voor steunmaatregelen aan de getroffen bedrijven moeten ergens vandaan komen. En dat komt niet ten goede aan het oplossen van het stikstofprobleem. Eerst hadden we PFAS, stikstof en daar komt corona nu bovenop. We gaan de pijn gigantisch voelen.”
Infraprojecten naar voren gehaald
Om de bouwsector aan het werk te houden, haalt een taskforce van Rijkswaterstaat infraprojecten naar voren. ‘‘Het zou kunnen dat daardoor ook projecten die nu door de stikstofproblematiek in de knel zijn gekomen, tóch eerder worden uitgevoerd’’, laat een woordvoerder van Rijkswaterstaat weten. “Het is op voorhand nog niet duidelijk om welke projecten het gaat. De taskforce brengt nu in kaart welke werkzaamheden binnen de randvoorwaarden zoals stikstof, financiën en capaciteit, direct kunnen worden opgepakt en welke maatregelen op iets langere termijn kunnen worden genomen.”
Diverse provincies hebben laten weten dat de coronacrisis geen aanleiding vormt nu extra te gaan vergunnen. Provincie Noord-Holland: “Het klopt dat de stikstofuitstoot nu lager is. Er is minder auto- en vliegverkeer, maar dit effect is van tijdelijke aard. Zodra de coronacrisis onder controle is komt de economie weer op gang. Daardoor kunnen we deze reductie niet voor de vergunningverlening inzetten.”
