De vieze A2 bij Maastricht is verdwenen. De donkere wolken ook, letterlijk en figuurlijk. Dat mag best een klein wonder heten. Er waren namelijk nogal wat beren op de verstopte weg van grofweg 1,2 miljard euro.

Er was een slepende kwestie met onderbetaalde Portugese bouwvakkers. En veel pijnlijker nog: door de twee marktpartijen Strukton en Ballast Nedam werden tientallen miljoenen euro’s verlies geleden op het project.

“Vooral het moment dat Ballast Nedam financieel in de problemen kwam, was reuze spannend”, blikt projectdirecteur Louis Prompers namens de opdrachtgever terug in aflevering 5 van Cobouw Gamechangers. “De ruwbouw van de tunnel was net klaar.”

Bekijk hier aflevering 5 van Gamechangers: De A2-tunnel en de Groene Loper

Het contract werd aangepast. Strukton besloot de tunnel af te bouwen en Ballast Nedam het vastgoeddeel. Het pakte goed uit. Anno 2020 is de A2 onder het maaiveld weggewerkt en is de inrichting van het nieuwe land gestaag begonnen.

“Boven op de tweelaagse tunnel bouwen we restaurants en kantoren (30.000 vierkante meter) en ruim elfhonderd woningen”, zegt Onno Dwars, directeur bij Ballast Nedam Development in een openhartig gesprek.

Van stinkende weg naar energieneutraal woonlandschap

“We kunnen nu zelfs iets extra’s doen en als ontwikkelaar meerwaarde bieden. De hele Groene Loper wordt energieneutraal en er komen deelauto’s. We maakten eigenlijk een plan waar we vandaag de dag tenders mee zouden kunnen winnen qua ambitieniveau.”

Het ondertunnelen van de weg met daarbovenop een oneindig park overtreft volgens de twee alle verwachtingen. Dwars vergelijkt het nieuwe land zelfs met een Waddeneiland in een heuvelachtige omgeving.

Het werd reuze spannend, nadat de ruwbouw af was: Foto Reen van Beek

“De stilte is oorverdovend en de luchtkwaliteit is op sommige plekken vergelijkbaar met die van Vlieland. Kopers van nieuwe huizen kunnen hier letterlijk zelfs hun toekomstige uitzicht kiezen.”

Prompers noemt het project een succes van alle partijen. Bijzonder is volgens hem ook dat Maastricht en de provincie Limburg aan de voorkant bereid waren mee te betalen aan het plan. “De ministers kregen er daardoor ook een goed gevoel bij.”

‘Knooppunten bij Utrecht, Den Haag of Rotterdam lenen zich prima voor ondertunneling’

Bijzonder is vooral dat hier niet alleen de infrastructuur werd aangepakt, maar ook het gebied erboven. Die integrale aanpak is vandaag de dag nog steeds ongebruikelijk.

Dwars: “We zijn nog niet in staat zijn om welvaart en welzijn vast te leggen in een maatschappelijke kosten-batenanalyse. Als dat lukt en we kunnen laten zien dat mensen hier langer leven en dat de criminaliteit hier daalt, weet ik zeker dat dit op meerdere plekken navolging krijgt. Knooppunten bij Utrecht, Den Haag of Rotterdam lenen zich daar prima voor, maar ook in Europa zijn er zat mogelijkheden.”

[intermezzos:1]

De manier van aanbesteden van zo’n omvangrijke scope verdient volgens het tweetal wel aandacht. Prompers: “Laat ik daar eerlijk over zijn. Wij zijn hier als opdrachtgevers verwend geraakt. Ik denk dat deze opgave, met deze risicoprofielen nu niet meer haalbaar zou zijn. De aanbesteding (1,5 jaar) was te lang en te kostbaar voor marktpartijen.”

Gun aanbestedingen op hoger abstractieniveau

Dwars vindt ook dat de tenderfase te lang was. “En de risico’s die bij de markt lagen, hadden bij de overheid moeten liggen. Zeker ook omdat de grootste opbrengst wordt geoogst door de maatschappij. De enorme complexiteit van de tunnel en later vastgoed erbovenop heeft ervoor gezorgd dat het de markt onnodig veel geld heeft gekost, door onbekende factoren. Op langere termijn is dat niet gezond.”

Projecten met een vergelijkbare omvang zouden op een hoger abstractieniveau moeten worden gegund, vindt Prompers. “Maak daarbij een soort alliantiebudget. En als dat niet wordt aangesproken, kun je extra kwaliteit toevoegen aan het project.” Dwars meent dat opdrachtgevers meer geld moeten investeren in de samenwerking, nadat een project is gegund.

Bondgenootschappelijkheid: we hielden elkaar vast

De discussie over contracten waarbij veel risico’s bij bouwers liggen is actueel. Bij meerdere projecten trokken bouwbedrijven zich terug tijdens de aanbestedingsfase. Rijkswaterstaat belooft al en tijdje beterschap en overweegt te gaan werken met twee-fasen-contracten.

Bij de eerder gegunde Zuidas begint het circus weer van vooraf aan. “Ik sta daar wat verder van af, maar ik denk dat daar de verhoudingen tussen opdrachtgever en opdrachtnemer waren verzuurd”, vermoedt Prompers. “En de opdrachtnemer heeft zich te laat gerealiseerd hoe groot de risico’s zijn. Wat ons hier op de been hield? Bondgenootschappelijkheid. We hielden elkaar vast. De succesfactor? De kunst was om iedereen hier verliefd op te laten worden en te houden.”

Meer afleveringen van Cobouw Gamechangers: