De ambities waren torenhoog in een gezamenlijk plan dat de provincie Noord-Brabant en de grote Brabantse steden vier jaar geleden presenteerden. In 2050 moeten alle 800.000 Brabantse woningen energieneutraal zijn, te beginnen met een eerste aantal van duizend woningen vóór 2018.

Die eerste fase was vooral bedoeld om ervaring op te doen, waarna flink opgeschaald zou moeten worden naar 40.000 in het jaar 2021. Al in 2017 werd duidelijk dat er een jaar extra nodig zou zijn om de eerste duizend woningen te halen.

Of Brabant aan het begin van 2019 dat aantal inmiddels heeft bereikt is niet met zekerheid te zeggen omdat de cijfers van het afgelopen jaar nog niet beschikbaar zijn. Provinciebestuurder Anne-Marie Spierings verwacht het wel.

Innovaties

Hoe dan ook zijn er de afgelopen jaren belangrijke lessen geleerd, vindt ze, met zowel meevallers als tegenslagen. Om met dat eerste te beginnen: Spierings is blij met innovaties die kunnen helpen bij het verduurzamen van de woningvoorraad.

“Van veel innovaties had ik niet vermoed dat ze eraan kwamen. Voor mij een kansrijke verrassing”, aldus Spierings. Als voorbeeld noemt ze onder meer de ondergrondse warmteopslagsystemen van Ecovat en HoCoSto (Hot Cold Storage) en PowerNEST: een installatie van Ibis Power om hoogbouw energieneutraal te maken met behulp van windenergie en zonnepanelen. Niet toevallig allemaal Brabantse innovaties.

Vanwege het nieuwe karakter worden ze nog beperkt toegepast, maar Spierings verwacht er veel van. “Inspirerend en veelbelovend”, oordeelt ze. “De uitdaging is om die innovaties op te schalen.”

Het landelijke Programma Aardgasvrije Wijken, waarin afgelopen najaar voor de eerste fase 27 gemeenten geselecteerd zijn om mee te doen aan een grootschalige proef om bestaande wijken te laten afstappen van aardgas, kan eveneens een flinke bijdrage leveren. Hieronder zijn drie Brabantse gemeenten die op zoek gaan naar een aardgasloos alternatief: Eindhoven, Tilburg en Drimmelen.

Renovatietempo ligt te laag

Met het duurzaam maken van complete wijken, kun je pas echt tempo maken, meent Spierings. Dat is dan ook volgens haar een randvoorwaarde om de beoogde 40.000 woningen in Brabant in 2021 energieneutraal te krijgen, de volgende stap op weg naar het einddoel van 800.000.

De verwachting dat bestaande woningen het makkelijkst aan te pakken zouden zijn, bleek niet te worden bewaarheid. Het renovatietempo lag lager dan Spierings gehoopt had. En opmerkelijk genoeg bleken er niet alleen corporaties inspanningen te doen, maar juist ook veel particulieren.

Veelal zijn dat mensen met een bouw- of energie-achtergrond, constateert Spierings. “Het is voor hen een sport om het voor elkaar te krijgen.”

Zelf behoort de provinciebestuurder ook tot die categorie. Haar eigen woning uit de jaren dertig is na de nodige ingrepen, zoals het aanbrengen van isolatie en het plaatsen van zonnepanelen, weliswaar nog niet energieneutraal, maar wel energiezuinig. Voor een particulier is het nog best een hoop gedoe om uit te zoeken hoe je dat het beste kan aanpakken.

“Je moet er lol in hebben om te pionieren.” Dat moet eenvoudiger worden, meent ze. Ook de financiële constructies die het voor deze groep aantrekkelijk moeten maken, komen nog niet goed van de grond.

Daar komt nog eens bij dat nu de bouw overuren draait bepaald niet alle aannemers en installateurs staan te springen om dit soort klussen bij particulieren aan te pakken, merkte Spierings. “Probeer je eigen huis maar eens van het gas af te krijgen.”

Nieuwbouw

Om particuliere eigenaren te stimuleren en te inspireren heeft de provincie aansluiting gezocht bij de Nationale Duurzame Huizen Route, een initiatief waarbij eigenaren ideeën kunnen opdoen en van elkaar kunnen leren bij het energiezuinig maken van hun huizen. Het platform bevat een groot aantal voorbeelden van verschillende typen woningen en verschillende soorten oplossingen.

Hoewel het renovatietempo bij bestaande woningen tegenviel, lukt dat bij nieuwbouw beter, zag Spierings. Ontwikkelaars bouwen steeds vaker duurzame woningen. Zo verrijst er in Etten-Leur een energiezuinige wijk, waarvan een deel nul-op-de-meter.

Als de ontwikkelaars alleen duurzame woningen aanbieden is volgens de provinciebestuurder de kans groter dat ze gerealiseerd worden dan wanneer ze de koper een keuze laten: een energieneutrale of een goedkopere, maar minder duurzame variant. Het vergt wel een actieve rol van gemeentes en het maken van goede afspraken met toeleveranciers om het mogelijk te maken.

Anne-Marie Spierings, gedeputeerde van de provincie Noord-Brabant.

Hoewel Spierings optimistisch gestemd is als het gaat om nieuwbouw, realiseert ze zich dat er nog een lange weg te gaan is om de bestaande woningvoorraad aan te pakken. De uitdaging zit wat haar betreft in het blijven hameren op de noodzaak van verduurzaming. “De grootste belemmering is dat nog niet iedereen de knop heeft omgezet en zegt: dit gaan we gewoon met z’n allen doen.”

Geen standaardoplossingen

Die omslag hebben ze bij Hendriks Bouw en Ontwikkeling allang gemaakt. Voor het familiebedrijf uit Oss wordt verduurzaming van bestaande woningen een steeds belangrijker onderdeel van de portefeuille. Inmiddels goed voor zo’n 20 procent van de omzet, schat Tjeerd van de Put, bedrijfsleider bij Hendriks Onderhoud en Beheer.

Bij die aanpak trekken het bouwbedrijf en zusterbedrijf Schrijvers Technische Installaties gezamenlijk op. Daarnaast ontwikkelt en bouwt Hendriks ook energiezuinige nieuwbouw. In de loop van dit jaar start het bedrijf met de bouw van een gasloze wijk in Oss. Om deze woningen van energie te voorzien bouwt Hendriks zelf een warmte- en koudeopslag (WKO) met een collectief warmtenet en voorziet de bewoners de komende dertig jaar van energie.

De opdrachten voor transformatie naar energiezuinig komen overwegend van corporaties. Particuliere eigenaren schrikken vaak toch terug om zo’n langdurig traject met veel keuzemogelijkheden in te gaan, merkt Van de Put. Zelfs onder het eigen personeel, bleek bij navraag geen belangstelling voor een renovatie naar nul-op-de-meter. De aanbieding voor reductie bij de aanschaf van zonnepanelen daarentegen liep een stuk beter.

Tjeerd van de Put

Eenduidige oplossingen kiezen de corporaties niet. “We zien dat ze bezig zijn met een zoektocht naar wat het beste pad is om te bewandelen naar CO2-reductie”, aldus Van de Put. Terwijl de een de wens heeft om alleen het energielabel met enkele ingrepen te verbeteren, kiest de ander direct voor nul-op-de-meter. Het klinkt misschien logisch om standaardoplossingen aan te bieden, maar de praktijk is weerbarstiger, ziet Van de Put. “In mijn beleving is er geen ei van Columbus.”

De afwegingen en de budgetten verschillen immers per corporatie. Daar komt bij dat verduurzaming bij hen vaak onderdeel is van een uitgebreidere renovatie, waarbij nog meer zaken aangepakt worden, zoals onderhoud of aanpassingen. Die specifieke wensen worden in toenemende mate vertaald in design & build-contracten, constateert Van de Put.

Wat is duurzaam?

Nog een ander argument dat wat hem betreft pleit tegen standaardoplossingen is dat ze niet altijd aansluiten bij de wensen van bewoners. Om het gewenste duurzaamheidseffect te bereiken, moeten ze soms hun woongedrag aanpassen.

“Dat vinden mensen toch heel lastig.” Dan is er nog de niet onbelangrijke vraag: wat is nou echt duurzaam? Van de Put ziet geregeld een spanningsveld tussen goede bedoelingen en de realiteit. Is afstappen van gas wel zo duurzaam als dat leidt tot veel meer gebruik van elektriciteit en soms ook nog een hogere energierekening voor de huurder?, zo vraagt hij zich bij sommige projecten af.

Los van de maatregelen die corporaties kiezen is het verstandig om verder te kijken dan de reguliere onderhoudscyclus van zes tot zeven jaar. “Doe een goede investering voor de toekomst”, adviseert Van de Put zijn klanten. Is er bijvoorbeeld een warmtenet in ontwikkeling, dan loont het misschien de moeite om in afwachting van die ontwikkeling nog niet van het gas af te stappen en allereerst in te zetten op isolatie van de schil en kierdichting.

“Zonder warme jas heb je niets aan het toevoegen van allerlei hightech componenten.”

Cobouw Café Provincie Brabant

Op donderdag 7 februari 2019 komt het Cobouw Cafe Provincie Brabant naar LocHal, Tilburg. Met onder meer Anne-Marie Spierings gaat Cobouw in debat over de verduurzaming in het kader van de Provinciale Statenverkiezingen. U kunt erbij zijn. Aanmelden kan hier.

Programma

Donderdag 7 februari 2019 – LocHal Tilburg
Ontvangst 18.30 uur
Café: 19.00 – 21.00 uur
Locatie: LocHal (Spoorzone), Burgemeester Brokxlaan, 5041 SB Tilburg

Cobouwjournalisten Thomas van Belzen en Theo van Vugt én onze sidekick Maxime Verhagen gaan in gesprek met:

Anne-Marie Spierings (D66), Lijsttrekker
Maarten Everling (SP), Lijsttrekker
Erik van Merrienboer (PvdA), gedeputeerde Brabant – Ruimte en Financiën
Erik Ronnes (CDA), Tweede Kamerlid
Hans Geertman, Regiovoorzitter Bouwend Nederland
Roelant Veldboer, Voorzitter infra platform Brabant
Ron Wullems, Bestuurslid en AB lid