De rijkswerf Willemsoord is een twintig hectare groot complex met twee dokken, loodsen en gebouwen, die 35.000 vierkante meter beslaan en kriskras over het terrein staan. En, vanzelfsprekend een haven. Het geheel ligt tegen de binnenstad van Den Helder gekleefd. De werf is het oudste stuk bebouwing van de stad. Sommige panden zijn meer dan 170 jaar oud. De stad is rondom de werf gebouwd. In eerste instantie werden de woningen gebouwd tussen de vier forten die als bescherming van de werf dienden. Later verrezen er ook woonwijken buiten ‘de stelling van Den Helder’.

Napoleon

Al sinds de tijd van Napoleon, die in 1812 opdracht gaf tot de bouw vanwege de strategische ligging van Den Helder, is Willemsoord in gebruik als restauratieplaats voor oorlogsschepen. In 1993 verliet de Koninklijke Marine uiteindelijk het complex. De werf bleek te klein en te gedateerd voor grote, moderne oorlogsschepen.

Kwaliteitsslag

Om het werfcomplex niet te laten verpauperen, kocht de gemeente Den Helder in 2000 een flink deel van het terrein aan. Sinds 1995 wordt er al hard gewerkt aan plannen om het complex een nieuwe, stedelijk-recreatieve functie te geven. “Het doel is om met Willemsoord een kwaliteitsslag te maken voor Den Helder”, aldus werfdirecteur Matthie Vermeulen. “Nu de marine inkrimpt en steeds minder belangrijk wordt voor de stad, moeten we ons op andere zaken richten. Toerisme is in dat kader belangrijk voor ons geworden. De Noordzeestranden onder en rond Den Helder worden opgeknapt en er komen appartementen en vakantiewoningen achter de duinen.” Om de horden vakantiegangers die richting Texel gaan en vaak lang moeten wachten op de overtocht, ook het nodige vertier te bieden, ontstond het idee voor de realisatie van een attractiepark op het werfterrein.

“De werf wordt omgebouwd tot een complex met een attractiepark waar je alles over de zee kunt vinden. Verder komen er kantoren, bedrijfsruimten, horeca-elementen en een megabioscoop”, aldus Vermeulen. Straks kunnen er ook beurzen en evenementen worden georganiseerd.”

De gemeente ging daarvoor in zee met Libéma Exploitatie BV in Rosmalen. Deze ontwikkelaar gaat het nautisch themapark op poten zetten en ook wil men in ‘gebouw 60’ (alle gebouwen op de werf hebben een nummer) beurzen en evenementen organiseren. Libéma is een expert op dit gebied. De onderneming is ook eigenaar van onder andere de Brabanthallen in Den Bosch,de IJsselhallen in Zwolle en het Autotron in Rosmalen.

Masterplan

Het Masterplan voor het nieuwe uiterlijk van de oude werf is gemaakt door bureau Quadrat, atelier voor stedenbouw, landschap en architectuur. Onder leiding van rijksbouwmeester Jo Koenen en diens voorganger Wietze Patijn, maakten zij een plan waarbij het karakteristieke uiterlijk van de werf onaangetast blijft. In 1999 is gestart met de aanpak waarbij de werf in fases wordt opgeknapt. Iedere fase wordt apart aanbesteed. Naast de realisatie van een flaneerkade, is vorig jaar ook de voormalige mastenloods in oude glorie hersteld: een enorme hal met een indrukwekkend plafond van houten balken.

Momenteel wordt de zuidwesthoek van de werf onder handen genomen. Die bestaat uit de voormalige stoomwerkplaats met de gieterij (gebouw 60) en de ketelmakerij (gebouw 63). Stuk voor stuk karakteristieke panden. Enkele zijn zelfs nog uitgerust met de authentieke lichtbakken (shed-ramen) op het noorden. Niet monumentale of beeldbepalende panden zijn of worden gesloopt om de werf haar oorspronkelijke karakter terug te geven en om de architecten en aannemers de nodige werkruimte te bieden.

Ook wordt er doorlopend gewerkt aan de opknap van de dokken en de kaden. Dagelijks werken er dan ook ruim tweehonderd bouwlieden aan de werf. Alle gebouwen op het terrein ademen nog de sfeer van zware industrie met talrijke gietijzeren peilers in de hallen, ouderwetse kraanrails aan het plafond, donkere muren en met indrukwekkende vensters. De bolders langs de kaden herinneren ook aan het oorlogsverleden van de werf. “Het zijn oude kanonnen”, lacht Vermeulen.

Uitdaging

“Een hele uitdaging”, reageert architect Erik Knippers van architectenbureau Wouda BV in Utrecht. Dit bureau maakte samen met Berkhout Tros Bouwadviseurs BV in Alkmaar het ontwerp voor de gebouwen 63 en 66 in de zuidwesthoek waar het attractiepark wordt gevestigd. “We mochten geen grote ingrepen verrichten omdat de panden beeldbepalend zijn.”

Om de mogelijkheden desondanks optimaal te benutten, koos Knippers voor blokbebouwing in de hallen. Ieder blok krijgt een eigen functie. “We moesten daarbij vooral goed kijken naar de routing. Hoe leid je duizenden mensen zo soepel mogelijk door het park? Dat leverde heel wat puzzelwerk op maar het is gelukt.” Knippers maakte ook het ontwerp voor de nieuwbouw van het Nationaal Reddingsmuseum dat eveneens in het themapark wordt geïntegreerd.

De strijdigheid van het niet aantasten van het uiterlijk van de hallen en anderzijds het willen inrichten van een themapark, komt regelmatig op de bouwvergaderingen als discussiepunt ter tafel. “We hebben altijd discussiestof”, aldus

Jean Coetsier, hoofd van de afdeling bouwzaken bij Libéma. “Als je bezoekers alles wilt laten zien over scheepsbouw en nautische historie, dan moet je met een ruimte qua inrichting en licht kunnen spelen. Dat is moeilijk met torenhoge vensters die onaangetast moeten blijven. Maar we komen er wel uit.” Terwijl de werkzaamheden aan het themapark vorderen en zijn gericht op de opleverdatum van 30 april 2004, maakt Libéma ook vaart met de plannen voor de bouw van een megabioscoop in gebouw 51. “We hebben net een ontwerp laten maken door architectenbureau Cepezed BV uit Delft. De aanbesteding volgt nog.

“We gokken op een bezoekersaantal van 225.000 per jaar”, aldus werfdirecteur Vermeulen na zijn opsomming van de plannen voor het nautisch themapark. Ideeën voor kantoren, een restaurant, onderkomens voor zakelijke dienstverlening en het inrichten van de werfhaven tot jachthaven voor luxe, zeewaardige jachten, liggen ook al klaar.

Tien jaar

Bodemsanering van de kaden en de havenbodem, het herbestraten van het terrein met dezelfde stenen, zodat het uiterlijk onveranderd blijft, behoren daar ook bij. “Het proces van de herontwikkeling van de werf is nu zo’n tien jaar gaande. In die tijd is er heel wat gebeurd. De komende tien jaar staat ons echter nog heel wat werk te wachten.”

Rijkswerf

Willemsoord

1822

Oppervlakte

20 hectare

(10 nat en 10 droog)

Opstallen

zo’n 15 gebouwen met een oppervlakte van 35.000 vierkante meter, 2 dokken, een werfkraan

en een haven

Eigenaar

gemeente Den Helder

Exploitant

nautisch themapark

Libéma Exploitatie BV – Rosmalen

Oplevering themapark

30 april 2004

Netto investering

in opknap Willemsoord

250 miljoen

Kostenoverzicht

opknap Willemsoord

Restauratie gebouwen

83,1 miljoen gulden

Herstel infrastructuur

81,8 miljoen gulden

Aanpassen inrichting

30,5 miljoen gulden

Sanering droog terrein

19 miljoen gulden

Sanering nat terrein

10,1 miljoen gulden

Bouw megabioscoop

23,5 miljoen gulden

Totale kosten (incl. btw)

248 miljoen gulden

De meeste gebouwen op het terrein van Willemsoord zijn monumentaal. Het betreffen industriële panden uit de negentiende eeuw die grotendeels in hun oude staat worden hersteld. De wirwar van stalen of houten spanten in het plafond, de vele gietijzeren palen in het interieur, de donkere muren en de shed-ramen doen nog steeds denken aan tijden van weleer.