Als de stikstofvrijstelling voor de bouw op 2 november sneuvelt in de Porthos-zaak bij de Raad van State, staat de woningbouw in brand. Dat doemscenario hebben bouwers, juristen, en zelfs stikstofrapporteur Johan Remkes de afgelopen maanden geschetst. Maar klopt dat beeld wel?
Door de bouwvrijstelling (zie kader) hoeven projecten sinds vorig jaar juli geen rekening meer te houden met de stikstofuitstoot in de sloop- en aanlegfase. Er hoeft voor die fases geen Aerius-berekening te worden gedaan en geen natuurvergunning te worden aangevraagd. Dat scheelt ontzettend volgens ingenieurs veel tijd voor bouwers; soms maanden tot een half jaar. En bij veel projecten hoeven daardoor geen extra stikstofmaatregelen te worden genomen, stelt Bouwend Nederland.
Stikstofdepositie op 0
Uit een data-analyse van Cobouw en een eerdere analyse van Sweco blijkt dat lang niet elk woningbouwproject over de stikstofgrens van 0,00 mol per hectare per jaar heen gaat (1 mol = 6,022 x 1023 deeltjes). Sterker nog: bij kleine tot middelgrote bouwprojecten van minder dan honderd woningen komt de depositie in de realisatiefase bijna altijd op 0 mol per hectare uit, is te zien in de vergelijking van twintig Aerius-berekeningen van verschillende groottes en locaties over het hele land.Daardoor hoeven er geen stikstofbeperkende maatregelen te worden genomen en krijgt zo’n project gewoon een vergunning.
Alleen bij projecten met honderden tot duizenden woningen, zoals in Deventer en Amersfoort (zie tabel), of projecten die in de nabijheid van een Natura 2000-gebied liggen, zoals in Bloemendaal, wordt de depositiegrens overschreden. Dat laatste project kon ondanks de overschrijding overigens alsnog doorgaan, omdat de uitstoot in het gebied voor de start van de bouw hoger was, bepaalde de rechter. Het bouwwerk in Amersfoort met 3500-4000 woningen kon beginnen met gebruik van de bouwvrijstelling die in de tijd dat de stikstofberekening is gedaan (april 2022) al ingevoerd was.
Weinig uitstoot bij woningbouw
Sweco deed in 2019 een soortgelijk onderzoek en daaruit bleek ook dat alleen projecten met honderden woningen die op minder dan een kilometer van het Natura2000-gebied worden gebouwd, de stikstofgrens significant overschrijden. Bij sommige bouwwerken is er wel een lichte stikstofneerslag, maar nooit meer dan 0,05 mol per hectare.
Over het algemeen kun je zeggen dat bij het bouwen van woningen zo weinig stikstof vrijkomt dat het nauwelijks effect heeft op natuurgebieden”
“We komen dit inderdaad vaak tegen. Over het algemeen kun je zeggen dat bij het bouwen van woningen zo weinig stikstof vrijkomt, en het in de lucht ook nog eens sterk verdunt, dat het nauwelijks effect heeft op natuurgebieden", bevestigt Reinoud Kleijberg, ecoloog en stikstofadviseur van Arcadis. “Alleen omvangrijke bouwprojecten, zoals bijvoorbeeld het Porthos-project in Rotterdam dat door milieuorganisaties wordt aangevochten vanwege het gebruik van de vrijstelling, leiden dikwijls tot een depositietoename op natuurgebieden", legt Kleijberg uit.
Stikstofuitstoot- en depositie
Bij veel bouwprojecten komt wel stikstof vrij, maar niet voldoende om een werkelijk effect op een Natura-2000 gebied te veroorzaken. Bij een Aerius-berekening moet er onderscheid gemaakt worden tussen de uitstoot (stikstofoxiden die vrijkomen bij de verbranding van fossiele brandstoffen, gemeten in kilogrammen per jaar) en de depositie; het aantal deeltjes dat in een natuurgebied terechtkomt, gemeten in mol per hectare per jaar. De depositie is het belangrijkste getal: op basis daarvan worden vergunningen verleend. Komt de depositie boven de 0,00 mol per hectare per jaar uit, dan zijn stikstofbeperkende maatregelen verplicht.
Hoeveel stikstof er precies vrijkomt bij de bouw van een woning hangt af van diverse factoren. Volgens het RIVM wordt er gemiddeld zo’n 3 kilo stikstof uitgestoten bij de bouw van een huis. Bij een project van honderd woningen, komt er in de aanlegfase dus zo’n 300 kilo vrij.
Stikstofuitstoot per huis
Volgens de analyse van Cobouw verschilt de stikstofuitstoot overigens flink per project. De ene keer komt er slechts 0,5 kilo stikstof vrij bij de bouw van een huis, de andere keer 25 kilo. Dat hangt af van wat er allemaal moet gebeuren: zijn er sloopwerkzaamheden nodig, of heiwerkzaamheden, dan komt er meer stikstof vrij, dan wanneer de grond al zo goed als bouwrijp is.
Hoe dan ook is de uitstoot bij woningbouw in vergelijking met andere ‘economische activiteiten’ vrij laag, zegt Kleijberg. “Bij Tata Steel komen jaarlijks miljoenen kilo’s stikstof vrij (in 2019 ging het volgens het RIVM om 6.034.424 kilo, red. ). Dat is van hele andere orde van grootte.”
Bouwmaterieel en vervoer
De stikstofuitstoot in de aanlegfase komt voornamelijk vrij bij gebruik van materieel en daarnaast spelen vervoersbewegingen een rol. Ook de bouwomstandigheden en duur van het project kunnen meespelen. Wat voor type materieel er wordt ingezet, kan veel bijdragen aan het verminderen van de uitstoot.
Een voorbeeld hiervan is te zien bij het project Heer Janstraat (zie tabel). Daarvoor zijn twee verschillende Aerius-berekeningen gemaakt, een met stage III en de ander met stage IV materieel (nieuwere en schonere machines). Bij type drie komt de uitstoot per woning op 27 kilo uit. Bij type vier is dit gereduceerd naar 6,3 kilo.
Nabijheid van Natura 2000-gebieden
Ook al wordt er gewerkt met ‘vies’ materieel, dan zegt dat nog niet alles over de werkelijke effecten op de Natura-2000-gebieden. De stikstofdepositiegrens wordt in het ene gebied sneller overschreden dan in het andere gebied. Dit hangt af van de afstand van de bouwlocatie tot stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden.
Bouw je aan de rand van een Natura 2000-gebied, is de kans groter dat er te veel stikstof neerslaat in dat natuurgebied. Een klein project vlakbij de Veluwe kan meer effect hebben, dan een grote in Noord-Groningen, waar nauwelijks Natura 2000-gebieden zijn. Zo kon in 2021 in Limmen een project van negentien woningen op 2300 meter afstand van een duingebied maar nét doorgaan, omdat het zo dichtbij natuur ligt.
“Als er twintig woningen waren gebouwd, was de depositie boven de 0 uitgekomen”, stelt Albert Brouwer, adviseur luchtverontreiniging en stikstofdepositie van Tauw die de Aerius-berekening heeft nagerekend. “Waarschijnlijk is hier van te voren rekening mee gehouden en staan er daarom negentien huizen.”
Generieke berekening
Een generieke depositieberekening van hoeveel huizen je kunt bouwen voordat de grens van stikstofdepositie wordt overschreden is eigenlijk niet te maken, al gaat Tauw wel een poging wagen. Omdat het ingenieursbureau de kans groot acht dat de vrijstelling verdwijnt, wil het bedrijf straks sneller stikstofberekeningen voor opdrachtgevers kunnen doen.
Brouwer: “Doordat we een database hebben van honderden Aerius-berekeningen, hebben we een goed idee hoeveel stikstof er vrijkomt bij de bouw van een woning en hoe zich dit vertaalt naar de depositie van stikstof. We gaan dan uit een aantal standaardeenheden, een traditioneel bouwproject en geen prefab, want anders veranderen er weer zaken.”
Grens overschreden
Vooral bij projecten die vlakbij Natura 2000-gebieden zitten én relatief groot zijn, wordt de grens overschreden, is een voorzichtige conclusie die Tauw alvast durft te trekken en die ook in lijn is met de analyse van Cobouw. Bijvoorbeeld bij een project van honderd woningen, op minder dan een kilometer afstand van een Natura 2000-gebied. Brouwer: “Daar is de bouwvrijstelling wel nodig voor de aanlegfase.”
Maar met uitsluitend de bouwvrijstelling zijn deze projecten er nog niet. Een addertje onder het gras is de ‘gebruiksfase’, benadrukt Brouwer. Deze fase, die gaat over de uitstoot bij het gebruik van woningen en wegen als het project af is, valt niet onder de bouwvrijstelling. Als de depositiegrens in deze fase boven de 0,0 uitkomt moeten er wel maatregelen worden getroffen om de uitstoot te beperken.
Gebruikersfase
“Ook als de bouwfase is vrijgesteld van vergunningplicht, kan het nog steeds zo zijn dat de gebruiksfase, waarbij het vooral gaat om emissies van verkeer, wél leidt tot stikstofdepositie. Dan moeten er toch stikstofbeperkende maatregelen worden getroffen om het project door te kunnen laten gaan", legt de ingenieur uit. Dit speelt volgens hem met name bij grote projecten met honderden huizen, omdat daar over het algemeen meer mensen gaan wonen en daardoor de verkeersemissies ook flink toenemen. Vooral bij autogebruik komt stikstof vrij, bij het gebruik van woningen is dit volgens het RIVM (zie tabel) stukken minder, omdat ze gasloos zijn.
Bij het berekenen van stikstofdepositie moet er sinds begin dit jaar – toen de Aerius-methode werd aangepast aan de nieuwe Stikstofwet – gerekend worden met een afstandsgrens van 25 kilometer. Alle Natura 2000-gebieden binnen die straal tellen mee. Voor sommige projecten zijn dat soms wel drie verschillende natuurgebieden, zoals bij het project in Bloemendaal (zie kaart). Voor die tijd gold er overigens geen afkapgrens voor woningbouw, en moest er worden doorgerekend totdat de depositie op 0 uitkwam.
De meeste woningbouwprojecten hebben niet zo veel last van deze afstandsgrens, zeggen de ingenieurs. “Omdat de stikstofemissies dus eigenlijk niet zo hoog zijn, slaan die ook niet zo ver neer. Vooral nabijgelegen Natura 2000-gebieden zijn van belang. Al kan de depositie bij grote bouwprojecten soms wél verder weg neerslaan", legt Brouwer uit.
Nut van de bouwvrijstelling
Volgens de stikstofexpert is het nut van de bouwvrijstelling, omdat kleine projecten deze eigenlijk niet nodig hebben en grote met alleen de vrijstelling niet uitkomen, niet zo groot als vaak wordt beweerd. Als de stikstofmaatregel straks wegvalt zullen er volgens hem niet veel meer relevante woningbouwprojecten stilvallen, omdat die vaak al stilliggen vanwege de gebruiksfase.
Kleijberg is het daar niet helemaal mee eens. Hij wijst nog op een ander belangrijk voordeel van de vrijstelling: de maatregel zorgt er ook voor dat er geen Aerius-berekening voor de aanlegfase hoeft te worden gedaan. Dit kan máánden tijd en veel geld besparen. “Als de vrijstelling wegvalt, kan het zijn dat vele bouwprojecten vertraging oplopen, omdat ze door het gebrek aan stikstofdeskundigen, maanden, zo niet langer, moeten wachten totdat ze een stikstofberekening kunnen doen én een vergunning ontvangen.”
Hij vindt dat er te veel tijd gestoken wordt in het berekenen van projecten waar eigenlijk nauwelijks stikstof bij wordt uitgestoten. Daarom is het wél relevant dat de bouwvrijstelling er is, zodat die administratieve last kan worden overgeslagen, stikstofexperts hun tijd nuttiger kunnen besteden en emissievrij materieel ingezet kan worden bij projecten waar het écht nodig is, aldus de ingenieur.
Uitspraak: deze maand
De zaak bij de Raad van State is aangespannen door milieuorganisatie MOB tegen het project Porthos, de bouw van een van CO2-opslagsysteem in de Rotterdamse haven. Twistpunt is de bouwvrijstelling waar gebruik van wordt gemaakt en waardoor de tijdelijke stikstofuitstoot in de aanleg- en sloopfase niet meetelt in de totale uitstoot van het project. Volgens MOB is dat in strijd met de Europese regels. De Raad van State doet doet 2 november uitspraak in deze zaak.
Lees ook:
